Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
WświeciepowieściHenrykaRzewuskiego
konwulsyjnej”filarówstabilności.OstojęprzedrewolucyjnegoładuHenryk
RzewuskiodnalazłwRosyjskimImperium.Autorytetdziedzicznegomonar-
chyijeszczeniemalfeudalnastrukturapaństwacarówzdałamusięostatnim
bastionemtradycyjnegoporządku,gwarantemstabilności,wktóregocieniu
resztkipolskiejnarodowościbędąmogłyprzetrwaćdziejowąburzę.
Zustaleńhistorykówideiwyłaniasiępostaćpisarzaipolityka,którego
sądynatematwspółczesnościidiagnozynarodowejprzyszłościsytuująna
najskrajniejszymskrzydlepolskiegokonserwatyzmu,pozwalającokreślićgo
mianemfljakobinaprawicy”-myślicielaopoglądachtakskrajnych,żewy-
znawanyprzezniegotradycjonalizmniepokojącozbliżałsiędodogmatów
rewolucyjnychultrasów.KonserwatyzmRzewuskiegobudziłniepokójjuż
jegowspółczesnych,nietylkowniczymnieprzypominałwyważonychsą-
dówEdmundaBurke’a,aleteżwniewielkimstopniukorespondowałzmyślą
polskichprzedstawicielitegonurtu.Ciekaweświadectwoprzynosząwtym
względzieuwagiAntoniegoZygmuntaHelcla,którywAforyzmachoprawdzi-
wymifałszywymkonserwatyzmie,myślącoRzewuskimwłaśnie,pisał:
(...)różnośćkonserwatorównietylewynikazodmiennościpojęciaotym,cokonser-
wowanebyćpowinno,jakraczejztego,iżjednirzeczywiściemająwzglądnato,co
chcąkonserwować,jaknacośświętego,najważniejszego;drudzyzaś,zbytleniwi,by
otreściswegokonserwatorstwamyślećmieli,bezwiększejnatouwagi,bezwszel-
kiegoocenianiastosunkówżywotnychspołeczeństwa,bezrozróżnianegocelu,chcą
konserwowaćdlakonserwowaniatylko,chcąkonserwowaćwszystko,cojesticobyło,
dlaprostejtylkozasadniczejkonsekwencji.
Takiebezwzględne,aformalnezagrzęźnięciejestatoliczczościątylkobezwszelkiej
wartości,marnązasadąisłowembeztreści,pozorembezprawdy,uporembezmyśli;
chwalstwembezrozumnegoprzedmiotuiwychodziostatecznienabezwzględność
radykalizmu,nafanatyzm.
Tacyniezasługująnanazwękonserwatorów,leczichsłuszniejstacjonariuszami,po-
zostalcamilubzagrzęźlakaminazwaćsięgodzi8.
ObcośćRzewuskiegowobeckrakowskichkonserwatystów-przedsta-
wicielitegonajbliższego,jaksięmogłozdawać,nurtupolskiejmyślipoli-
tycznejepoki-wyraźniepodpowiadaodmiennośćźródeł,jakimiinspirował
sięmyślicielzCudnowa.Badawczekonkluzjehistorykówideiwykazały
koniecznośćwpisaniadorobkuintelektualnegoRzewuskiego,zarówno
jegopublicystyki,jakidziełocharakterzeliterackim,wtęszczególnąprze-
strzeń,którąwyznaczaspotkanierepublikańskiejtradycjisarmackiej,kontr-
rewolucyjnegotradycjonalizmuorazromantycznegokonserwatyzmu.Stre-
fęwpływów,wktórejpowinnybyćinterpretowanedziełaautoraListopada,
znaczątrzywielkienazwiskamyślicieliinieprzeciętnychmistrzówsłowa:
AdamaWawrzyńcaRzewuskiego-ojcapisarza,uznawanegodziśzanaj-
8Za:H.Lisicki,AntoniZygmuntHelcel1808-1870,Lwów1880,t.II,s.33.Jakpodajebiograf
krakowskiegokonserwatysty,wjegomanuskryptachmiałyznajdowaćsiękrytyczneuwagina
tematMieszaninobyczajowychRzewuskiegoitraktatopolskiejszlachcie.
