Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
28
WświeciepowieściHenrykaRzewuskiego
czywistywymiarzmian,jakiezachodziływowymczasienaWołyniu,chciał
piętnowaćtepatologie,którewkonsekwencjidoprowadzićmogłyiosta-
teczniedoprowadziłydoutratyznaczeniapolskiegoziemiaństwanatere-
nachzachodniejUkrainy.RzewuskiwszaknakartachMieszaninportretował
zjawiskaówcześniepowszechne:kupowanietytułówhrabiowskich,fał-
szowaniegenealogii,flfacjendarstwo”,czyliwyzbywaniesięrodzinnych
majątkówziemskich,czywreszciespektakularneflkariery”wzbogaconych
ekonomów.Innymisłowy,portretowałzjawiska,którezwiastowałypostę-
pującąmoralnąiekonomicznądeklasacjęszlachtypolskiej.Sweuwagipi-
sarzwypowiadał,nacowartozwrócićuwagę,wszczególnymmomencie.
Staraniemkijowskiegogenerał-gubernatoraDymitraBibikowa,carMikołaj
właśniew1840rokupowołałwKijowieCentralnąKomisjęRewizyjnąba-
dającąprawomocnośćzaświadczeńszlachectwaPolakówzamieszkujących
ZiemieZabrane.Celdziałaniatejinstytucjibyłdlawszystkichjasny-chodzi-
łoozredukowanieliczbyszlachtypolskiej.Drobnaszlachta,gdyniemogła
udowodnićswegoszlachectwa,stającsiętzw.fljednodworcami”,faktycznie
zostawałazdegradowanadopoziomuukraińskiegochłopstwa,cobyłowy-
rokiemflśmiercispołeczno-kulturalnej”21.Naiwnościąbyłobyprzypuszczać,
żeRzewuski,bywaleckijowskichsalonówibystryobserwatorżyciapoli-
tycznego,niezdawałsobiesprawyzwagiiskutkówpodejmowanychprzez
Rosjandziałań.MożewięcwzamieszczonychwMieszaninachuwagachna
tematWołynia,natematmoralnejkondycjipolskiejszlachtywidziećtrze-
banietylebezinteresownązłośliwośćpisarza,ileraczejpróbęwyprzedzenia
działańRosjan?Proponującswymwspółziomkomkrytycznąsamoocenę,
Rzewuskiwydajesięsugerowaćkoniecznośćprzeprowadzeniawobrębie
szlacheckiejwspólnotytakichdziałań,któreuprzedziłybyRosjaniwytrąciły
imzrąknajpoważniejszeargumentyprzygotowywanejkampaniirusyfika-
cyjnej.Bejła,jakdeMaistre,wydajesięchciećflskrócićchwilecierpieńprzez
utworzenieświętejligidlakierowaniaopinią”;chcefldemaskowaćzłoipro-
stowaćmyśliludzkie”22.
JeżelinawettakiebyłyintencjeRzewuskiego,tozupełnieniezostałyone
dostrzeżoneprzezwspółczesnychpisarza.Popierwszej,wyjątkowogwał-
townejfalipolemikzbiegiemczasudyskusjewokółMieszaninwytracałyim-
petizamieniałysięwplotkarskieposzukiwaniaautentycznychbohaterów23,
którychnazwiskarzekomomiałyzostaćukrytepodliterackimipseudoni-
mami-domyślanosięprywatnychporachunkówRzewuskiegozsąsiadami,
21Więcejnatentematzob.D.Beauvois,PolacynaUkrainie1831-1863.Szlachtapolskana
Wołyniu,PodoluiKijowszczyźnie,tłum.E.iK.Rutkowscy,Paryż1987;tegożTrójkątUkraiński.
Szlachta,caratiludnaWołyniu,PodoluiKijowszczyźnie1793-1914,tłum.K.Rutkowski,Lublin
2005;A.Nowak,GenerałaBibikowawalkaz„nierozsądnąnarodowościąpolską”,w:tegoż,Polacy,
Rosjanieibiesy,Kraków1998.
22J.Trybusiewicz,DeMaistre...,s.56.
23Domyślanosięnaprzykład,żebohateramiWieczoruliterackiegobyliG.OlizariM.Gra-
bowski.Zob.MichałaGrabowskiegolistyliterackie,wydałA.Bar,Kraków1934,s.192.ListdoJ.I.
Kraszewskiegoz6lutego1841.
