Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
GustawSzpet(1879-1937)PORTRETFILOZOFA
21
jestciekawyjakosprawdzianteorii,dladrugiegoteoriajestciekawa
jakosprawdzianfaktu”24.
Zupełnieinaczejwyjaśnianieprzyczynowewyglądawnaukachhi-
storycznych.Mająonedoczynieniazjednostkowymi(anieseryjnymi)
faktami-wydarzeniami.Dlategoteżwnich
wyjaśnieniejestrównieżindywidualne,podobniejakwyjaśniany
fakt,iwtymsensiejesttakżeindywidualne.Jesttoprzejścieodpew-
nejczęścidokonkretnejcałości,aniedoabstrakcyjnejteorii.Tutaj
właściwieodtwarzasięfaktjakofatumwjegopełnejindywidualno-
ści.Tutajniemahipotezywprzyrodoznawczymsensieterminu,nie
marównieżindukcjiwtakimsamymsensie,czyliprawdopodobnej
konkluzjidowspólnejprzyczynypoprzezobserwacjępowtarzających
jądziałańipoprzezeksperymentalnesprawdzaniezwiązkudanych
działańiprzyczyny.Przyczynęustanawiasiętaksamojakfaktdany
iabsolutnywwyżejpodanymsensie(ntakbyło!”)itoniezależnieod
tego,czywykładhistorycznyodzwierciedlaanalitycznąinterpreta-
cyjnądrogębadacza,czyteżjestonprowadzonysyntetyczniejako
przedstawieniewczasowejnastępczości.(ł)Tendencjahistorykado
ukazywaniahistorycznejprzyczynowościwpostaciogólnychtwier-
dzeńiformułnieuchronnieprowadzigodomoralizowaniaiformu-
łowaniasentencjitypumoralnego,anienaukowego25.
Wyjaśnianietypuhistorycznego(szerzej:humanistycznego),wyni-
kającezlogikiprzedmiotuhistorycznegoijegoontologii,musizdaniem
Szpetaodwołaćsiędopojęciastruktury.HeinrichRickertprzeciwsta-
wiłnaukomprzyrodniczymnaukihistoryczne,pierwszeokreślając
jakogeneralizujące,drugiezaś-indywidualizujące.Szpetidziedalej
ipostuluje,abyrównieżto,cowhistoriijestindywidualne(naprzykład
kolejneepokihistoryczne)nanalizowaćjakosamodzielnyprzed-
miot,anietylkojakoproduktindywidualizującejmetody”26.Tozaś
jestniemożliwebezsięgnięciapopojęciestruktury.Ostrukturze(aści-
ślej:strukturalności)przedmiotuhistorycznegopiszeonnastępująco:
Strukturalnośćprzedmiotuoznaczaprzedewszystkimkonkret-
ność,czylisamodzielną,anieabstrakcyjnąnaturętegoprzedmiotu.
Każdajegoczęśćtylkodopótyzachowujewbadaniuswojeprzed-
miotoweznaczenie,dopókirozpatrujesięjąjakoczłonwbudowie
całości,spełniającyswojąspecyficznąiwzględniesamodzielnąfunk-
cję.Sączłony,któreprzestająfunkcjonować,przynoszącniewielką
szkodęcałościlubwogólejejnieprzynosząc,alesątakie,któresą
