Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Dziedzictwopiastowskie
wszystkichsprawachdlaszlachtynieosiadłej.Sądypodkomorskie
rozsądzałysporyogranicedóbrszlacheckich.Sprawywskali
państwowejrozstrzygałsądkrólewskioniesprecyzowanymdo
końcazakresieuprawnień.Wmiastachdziałałysądyławnicze,
orzekającewedługzasadprawamagdeburskiego.KazimierzIII
Wielkipowołałdożyciasądyleńskie,sądzącewójtówisołtysów
orazwydającerozporządzeniaprawnedlamiast-tzw.ortyle.
Instancjąodwoławcząbyłsądnajwyższyprawaniemieckiegona
zamkukrakowskimzłożonyzkomisarzyreprezentującychsześć
miast(Kraków,Sącz,Bochnię,Wieliczkę,KazimierziOlkusz).
Wydawałonpouczeniaprawne,poktóreuprzednioodwoływano
siędoMagdeburga.Ludnośćchłopskawewsiachosadzonychna
prawieniemieckimsądzonabyłaprzezsądyławniczepod
przewodemsołtysa;wewsiach,wktórychobowiązywałoprawo
polskie,podlegałasądowipanawsi.
Skarbowośćpaństwazreorganizowanazostałagruntownie
przezKazimierzaWielkiego.Opierałasięonaprzedewszystkim
nadochodachzdóbrkrólewskichzarządzanychprzezstarostów
lubwielkorządcówkrakowsko-sandomierskich.Dobrate
wzrastałydziękiprowadzonejplanowoisystematycznieakcji
osadniczej.Drugimźródłemdochoduskarbukrólewskiegobyły
podatkiiposługi.Pierwszeznich,owymiarzeniejednolitym,
zależnymodokoliczności(JacekS.Matuszewski,1983)zredu-
Ryc.11.GroszKazimierzaIIIWielkiego
kowanezostałydo2groszywdobrachszlacheckichibiskupich
(awersirewers),lata60.XIVwieku.
oraz4-wdobrachklasztornychnamocyprzywilejówkrólewskichz1374i1381
skarb
roku.Posługisprowadzałysiędoobowiązkupracyludnościzdóbrklasztornych
królewski
wmajątkachkrólewskichorazdokorzystaniaprzezkróla-wszczątkowejformie-ze
stacjiipodwódwtychdobrach.
Trzecimbardzopoważnymźródłemdochodubyłyzyskipłynącezceł.Przekraczały
oneswymwymiaremnawetsumyuzyskiwanezdóbrziemskich.Skarbkrólewskiczerpał
równieżkorzyścizprzedsiębiorstwkopalnianych.Napierwszymmiejscusytuowały
siębędącewłasnościąkrólewskąkopalniesoliwBochniiWieliczce,obciążonejednak
niejednokrotniezapisaminarzeczosóbzasłużonychdlakróla.Poprzyłączeniu
RusihalickiejmajątekmonarszypomnożyłsięowarzelniesoliwokolicachPrze-
myśla,StarejSoli,DrohobyczaiDoliny.Nainnejzasadziezasilałyskarbkopalnie
rudołowianychisrebrnychwOlkuszu,wktórychudziałkrólewskiwynosiłtylko
1/11produkcji.
DousprawnieniaobrotuskarbowegoprzyczyniłasięreformamonetarnaKazimierza
Wielkiego,wprowadzającatzw.groszepolskieorazzarządzenietegokrólanakazujące
przyjmowanienależnościprzezduchowieństwo,urzędników,szlachtęimieszczan
wyłączniewmoneciekrajowej.
Wojskowośćopierałasięnapospolitymruszeniu,doudziałuwktórymzobowiązani
wojsko
byliposiadaczeziemiimmunizowanej.Byłatoprzedewszystkim-aleniewyłącznie
-szlachta.Służbąwojskowąobciążonebyłybowiemtakżedobrapatrymonialneosób
stanuduchownego.Podchorągwiąstawalirównieżsołtysiwsilokowanychnaprawie
25
