Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
DziejePolskiiLitwy
Zdajemysobieoczywiściesprawę,żekoncepcjaBainville?amogławówczasgrozić
nadmiernymuproszczeniemmateriihistorycznej;usprawiedliwiatojegoówczesnych
krytyków,niepozwalajednakrozgrzeszaćdzisiejszych,którychwiedzapsycholo-
gicznaipolitologiczna,wobecpostęputychnauk,winnajużstaćnadużowyższym
poziomie.Poraodejśćodteorii,żewkażdejepocehistorycznejtesameczynnikisą
decydująceDwostatniejinstancjifl;historiatozmiana,wtymiciągłazmianaprawidło-
wości,będącychzresztąnietylkoprzedmiotembadańhistoryka,alerównieżczęsto
wytworemjegowyobraźni.Awszelkapróbawyjaśnieniahistoriitonieodwołaniesię
domitycznychprawniąrządzących,alezrozumienieprawrządzącychdziałaniamii
motywamiludzijątworzących-boinnejhistoriipozahistoriączłowiekaniema.Te
zaśprawauwidoczniająsięnajpełniejwjegodziałalnościpolitycznej.
Wyrażająsięjednakonerównieżwświadomościczłowieka,wświadomościspo-
łecznej.Taostatniatobynajmniejniejakaśwyimaginowanaświadomośćzbiorowa,
alesumaświadomościindywidualnych.Pojęciatakiejaknaród,klasaczygrupaspo-
łecznasątylkokonstrukcjamiteoretycznymi,typamiidealnyminieodpowiadającymi
żadnemurealnemubytowi,amającymijedynieumożliwićnamzrozumienieiuporząd-
kowaniezłożonejrzeczywistości.Bowiemzadaniemhistorykajestuporządkowanie
kosmicznegobałaganuhistorii,niemożeonjednaktegoczynićzbytdobrze,lekce-
ważącfakty.Jedynieodwołaniesiędoprawrządzącychświadomościąjednostkipomo-
żenamzrozumiećfenomenświadomościspołecznejitymsamymzrozumiećnas
samych,tymsamymuzasadnićpotrzebęipożytekstudiówhistorycznych.
Jesttoszczególniepotrzebne,gdyprzychodzinampisaćoludziachrenesansu,
prądtenwspółtworzącychikonfrontującychgozrealiamiepokiwsposóbnieraz
dramatyczny.Renesansbowiembyłnajbardziejindywidualnymzwielkichprądów
umysłowychludzkości.Odwołującsiędoczłowieka,odwoływałsiędojednostki,
aniedospołeczeństwa.Alerównocześniepolskirenesansstawałwobliczuszcze-
gólnychzagrożeńpolitycznych.Jedyniedziałaniekolektywnemogłoimzapobiec.
Utrzymaniewolnościindywidualnejwramachsolidarnościgrupowejdałowefekcie
powstaniekulturysarmatyzmuiowegoszczególnegotworupolitycznegonazwanego
RzecząPospolitą.Tenwielkieksperymentdziejowy-jakwykazałjużinnyze
znakomitychhistorykówkonserwatywnych,JózefSzujski-byłeksperymentem
przedwczesnym,udaćsięwówczasniemógł,aletorowałdrogęwskaliświatowej
nowympojęciomprawa,polityki,moralności.Nienapróżnozrodzonezpolskiej
rzeczywistościpismapolskichteoretyków-Goślickiego,Orzechowskiego,Modrzew-
skiego,Kromera-zapłodniłynazachodzieEuropyiwformującychsiępóźniejmłodych
państwachamerykańskichnowerozumieniedemokracji:wskazywałnato
zcałymnaciskiemmiędzyinnymiwybitnyhistorykfrancuski,wielkiprzyjacielPolski
iPolaków,PierreMesnard.Idlatego,pisząconajwspanialszejepocewdziejachnaszej
ojczyzny,pisaćnależyprzedewszystkimowielkichjejtwórcachiowielkichideach,
które,patronującichdziałalności,przenikałydocałegospołeczeństwa,którewyrażały
sięzarównowdumieszlacheckiej,jakwskrzętnościmieszczańskiejizapobiegliwości
chłopskiej,zarównowprzechowanejnanaszychziemiachwielkiejtradycjiżydowskiej,
jakwjunackiejzadziornościkozackiejizbójnickiej.
Bowczasach,októrychpisaćbędziemy,byłatoRzecznaprawdęPospolita,czyli
Wspólnawszystkichludów,wiaristanówjązamieszkujących.
8
