Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Kunowemuustrojowi
prowadząctymsamymdodecentralizacjipaństwa.Sejmikiniebyłyjednakwstanie
zastąpićbezwładnegosejmu,bowiemsamedziałałychaotycznie,częstobyłyzrywane
lubpodporządkowywanemagnatom,dysponującymlicznąklienteląszlacheckąoraz
własnymisiłamizbrojnymi.Niemogływięcskuteczniekształtowaćopiniirozproszo-
nejpowsiachszlachty,jakteżpośredniczyćwprzekazywaniunowychideipolitycz-
nych,społecznychlubustrojowych.Wybujałetzw.rządysejmikoweograniczono
wprawdziew1717roku(natzw.sejmieniemym),aleniewprowadzonożadnych
skuteczniejszychorganówsamorządowychiniepodjętonaprawysejmu.
Starepolskieinstytucjeustrojowe:prawooporuprzeciwtyranii,konfederacje,
zasadajednomyślności-zpięknymongiśsformułowaniem:Dquodomnestangit,ab
omnibusapprobaridebeatfl-zdegenerowałysię,przeobrażającwburzliwerokosze
idestrukcyjnąbezkarnośćliberumveto.Istotyliberumvetoupatrywanojedynie
wnegacji,wprawiesprzeciwujednostkiwobecpogląduinnych,choćbybyłtopogląd
powszechny.Przypomnijmy-konstytucjasejmugrodzieńskiegoz1718rokupod
tytułemGłoswolnystanowiła:
Jakowolnygłosfundującysięiniurevetandi,jestnajprzedniejszyklejnotwolnego
NarodutejRzeczypospolitej,takmanutentionemonegonaSejmach,Sejmikachiwszystkich
publicznychzjazdachinperpetuumkonserwowaćprzyrzekamy,prymacjalnąorazgodność
circaantiquaiuraetdecorazupełniezachowujemy.
staropolskie
instytucje
ustrojowe
Każdąpróbęuzdrowieniacentralnejwładzypaństwowejszlachtatraktowałajako
dążeniedoabsolutumdominium,groźnegodlatzw.złotejwolności,choćodrębnym
zagadnieniemjest,czydążeniadowzmocnieniawładzymonarszej,przejawianeprzez
kryzyswładzy
AugustaII,zasługiwałynarzeczywistezaufanie.Ówczesnyprzeciętnyszlachcic
państwowej
zdumąpowtarzał,iżkrólowi-pozapospolitymruszeniem-winienjesttylkotytułna
pozwieidwagroszezłanuchłopskiego.
WłaściwieRzeczpospolitanieposiadałaorganówadministracji,anicentralnej,
anilokalnej.Naszczeblucentralnymzabrakłoistniejącegojużwinnychpaństwach
stałegokolegiumrządowego,któregoniebyłwstaniepowołaćdożyciaelekcyjny
królanisejm,teoretyczniedecydującyowszystkim,alewpraktycesparaliżowany.
administracja
PowoływanidożywotnioministrowieRzeczypospolitej:marszałkowie,kanclerze,pod-
skarbiowieoraz-traktowaniniecoinaczej-hetmani,działaliosobnowswoichzakre-
sachkompetencji.Zarządterytorialny-ongiśpełnionyprzezwojewodów,kasztelanów,
atakżestanowiącychDramiękrólewskieflstarostów-straciłnaznaczeniunarzecz
niewywiązującychsięzeswychzadańsejmików.
Wgłębokimupadkuznajdowałasięskarbowość.Podatkowawolnośćszlachty
skarbowość
iprzywilejeduchowieństwa,całkowitybrakkontrolifinansówpaństwa(podskarbiowie
mieliwprawdzieobowiązekskładaćsprawozdanianasejmie,alesejmybyłyzrywane),
przechwytywaniedochodówpaństwowychprzezsejmikiimagnaterię,rozdawanie
królewszczyznwdożywocie-wszystkotoczyniłoskarbpaństwowynadersłabym
orazpogarszałopozycjękróla.Podatkiczycłaobciążałygłównieubogiemieszczań-
stwoijeszczeuboższychchłopów.
Upadekskarbowościpociągałzasobąosłabieniepolitycznejimilitarnejsiłypań-
stwa.Wciągujednego-dwupokoleńwygasłyrycerskietradycjeszlachtypolskiej,
obronność
takznacznejeszczewXVIIwieku.ProcesyowepostępowaływRzeczypospolitej
11
