Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Polskawczasachprzełomu
obraz
gospodarczy
ispołeczny
kraju
Dchłopi
włościanieπ
ipółnocno-zachodnichterytoriach:graniczącychzeŚląskiemobszarachMałopolski,
wWielkopolsceiPrusachKrólewskich.Natomiastwcentralnych,azwłaszczawschod-
nichprowincjachpaństwapoziomgospodarczybyłznacznieniższy.
WRzeczypospolitejprzeważałagospodarkafolwarczna.Niemalwkażdejwsi
znajdowałsiędwórczydworekziemiański,zwiększymlubmniejszymfolwarkiem,
otoczonygarściąubogichchałupchłopskich.Włościanieobowiązanibylidopańsz-
czyzny,odrabianejnagruntachfolwarcznychpodprzymusem.Opróczniejświadczyli
dworowiwieledodatkowychposług,dostarczalidaninywnaturze,płaciliczynsze.
Położeniewłościan,generalniezłe,zależałoodwieluczynników.Prawochłopów
doziemiokreślaćmożnabyłozgodnieztradycjąjakodziedzicznąwłasnośćpodległą.
Tam,gdzieztytułuwłasnościzwierzchniejpanówchłopiobowiązanibylitylkodo
uiszczaniaczynszuiposiadaliDprawowychodufl,ichsytuacjaspołecznaigospodarcza
byłalepsza.Przeważniedominowałajednakpańszczyzna,zregułybardziejuciążliwa
wdobrachmagnackichiszlacheckich,aniecołagodniejszawkrólewszczyznach,
gdzieistniałamożliwośćdochodzeniaprawchłopskichprzedsądemreferendarskim.
Ideeoświecenia,docierającepowolidoRzeczypospolitej,powodowały,żeposzcze-
gólniwłaścicieleziemscydokonywalireformpolegającychnazamianiepańszczyzny
naczynszlubnawetzwolnieniuchłopówzpoddaństwaosobistego.Praktykowano
takżespisywaniepowinnościchłopskichwinwentarzach(comogłowprzyszłości
utrudnićpodwyższaniechłopskichciężarów)oraznormowanożyciewsizapomocą
ustawwiejskich.
PrzeważającewRzeczypospolitejprzywiązaniechłopówdoziemipowodowało
postępującyzpokolenianapokolenieprocesrozdrabnianiagospodarstwwiejskich.
Mnożyłysięgrupyubogichzagrodników,chałupników,komorników,awreszcietzw.
ludziluźnych,nieposiadającychnawetstałegomiejscazamieszkaniaiżyjących
zdorywczejpracynajemnejnawsi.Jesieniąizimą,gdybrakowałopracynawsi,
wędrowalionidomiast,apróbyzapobieganiaichwłóczęgostwuzapomocąustaw
sejmowychokazywałysiębezskuteczne.
Systempoddańczyumożliwiałszlachcieziemiańskiejnieposiadającejkapitałów
prowadzeniegospodarkifolwarcznej,naniskimjednakpoziomie.Tradycyjniestoso-
wanouprawętrzechzbóż:pszenicy,żytaiowsa,nieznanonowychuprawanisposobów
produkcji,trzymanosięarchaicznejtrójpolówki.Mającdodyspozycjipańszczyznę
sprzężajnąlubpieszą,szlachtanieodczuwałapotrzebywprowadzanianowych,spraw-
niejszychnarzędzirolniczych.Jednakdarmowapańszczyznanigdyniebyłapracą
wydajnąanistaranniewykonywaną.Włościanomsystemtenutrudniałprowadzenie
własnejgospodarki,naktórą-poodrobieniuwysokiejpańszczyzny-niemielijużsił
aniczasu.Jeślidodać,żejedynymziemiańskimprzemysłembyłogorzelnictwo,które-
goproduktysprzedawanowlokalnejkarczmie-obrazwsizapracowanej,jednak
pędzącejżycienapograniczunędzyipijaństwa,byłbypełen.Pozytywnienatymtle
wyróżniałysięjedynie,jakwspomniano,osadynazachodzieipółnocnymzachodzie
Rzeczypospolitej,gdziewszerszymzakresiestosowanoczynszzamiastpańszczyzny.
Podstawowyproduktgospodarkifolwarcznej-zboże-eksportowanodrogamiwod-
nymi,głównieprzezGdańskiElbląg.PoklęskachwojennychwpołowieXVIIwieku
eksporttenobniżyłsię,nieosiągającjużnigdypoziomuzdrugiejpołowyXVIwieku.
NarynkachzachodniejEuropyzbożepolskieustępowałomiejscacorazsilniejszemu
14
