Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Kunowemuustrojowi
eksportowizbóżzRosji.Wobecsłabościmiastpolskich,wniewielkimstopniuliczyć
możnabyłonarozwójrynkuwewnętrznego.
Ubóstwowsiiprzywiązaniechłopówdoziemiutrudniałypodnoszeniesięzupadku
polskichmiast.JużoddawnaosłabłwielkiruchtranzytowyprzezterytoriaRzeczypos-
politej.Lokalnecentrahandluirzemiosławegetowały,dopomagającsobierolnictwem.
Dmiasta
Handel,częstoobnośny,znajdowałsięwznacznejmierzewrękachŻydów,mniej
imieszczanieπ
licznychwWielkopolsceizachodniejMałopolsce,stanowiącychnatomiastprzeważa-
jącączęśćmieszkańcówmiasteczekMazowszaiwschodniejMałopolskiorazkreso-
wych.SmutnyobrazupadkuiagraryzacjiosadmiejskichprzedstawiłIgnacyKrasicki
wMonachomachii:
Wmieście,któregonazwiskaniepowiem,
nictoalbowiemdorzeczynieprzyda,
wmieście,ponieważzbiórpustektakzowiem,
wgodnymsiedliskuichłopa,iŻyda,[iii]
byłotrzykarczmy,bramczteryułomki,
klasztorówdziewięćigdzieniegdziedomki.
Miastomkrólewskimciążyłuciskstarostóworazdzierżawcówkrólewszczyzn,
aniewielkąulgąbyłamożliwośćodwoływaniasiędosąduasesorskiego.Gorzejbywało
wmiastachprywatnych,którychludnośćobarczanabyłapowinnościamigruntowymi
zrobociznąwłącznie,przymusempropinacyjnymimlewnym.Właścicielemiastścią-
galiznichpodatkipaństwoweznadwyżkami,którezatrzymywalidlasiebie.
DopierowdrugiejpołowieXVIIIwiekudałoznaćosobiepowolneożywienie
gospodarczemiastpolskich.Warsztatyrzemieślniczezaczęłyprzeobrażaćsięwwięk-
szeprzedsiębiorstwa,opartenapracynajemnejichałupniczej.Oprócznichpowstawały
zinicjatywymagnackiejmanufaktury-spadekrentownościrolnictwaskłaniałwielkich
właścicieliziemskichdoposzukiwaniazyskówwprzemyśle.Owoożywieniegospo-
darczeobjęłoprzedewszystkimWarszawę,alesięgaćpoczęłotakżenaprowincję.
Zacofaniegospodarczesprzyjałoutrzymywaniusiętradycyjnejstrukturystanowej.
Formalniespołeczeństwodzieliłosięnastany:szlachecki,duchowny,mieszczański
ichłopski,alewobrębiekażdegoznichwystępowałygłębokie,szczegółoweróżnice.
Stanszlachecki,niezwykleliczny,stanowiłokoło8%ogółuludności,zaśnatere-
nachetniczniepolskichnawetdo10%.ChoćwRzeczypospolitejobowiązywałaogólna
zasadarównościszlacheckiej,ówDnaródszlacheckiflbyłtakbardzozróżnicowany,
iżmógłodzwierciedlaćstrukturęcałegospołeczeństwa.Składałasięnaniegomagna-
teria-owiwspomnianiDkrólewiętafl,szlachtaposesjonaci,szlachtazagrodowa-
niczympróczherbuiszabliubokunieróżniącasięodchłopów,adalejDgołotaflalbo
Dbrukowcyfl-ludzienieposiadającyniczego.
Rzeczpospolitaszlacheckaniebyławstaniezagwarantowaćrealnejwartości
przywilejówstanowych.Powsiach-oddworówmagnackichpodworkiziemiańskie
-gromadziłasięznacznaliczbaszlachtyzbędnej.Jużoddawnabadacze(Emanuel
Rostworowski,JerzyJedlicki)podkreślaliswoistyparadoksDprzeludnieniafldoty-
kającegostanszlacheckiizwiązaneztymzjawiskoDbezrobociaflczęściszlachty.
Wyzutyzmajątkuszlachcicczęstostawałsięklientemmagnackim;jeśliwstępował
dostanuduchownego,toniezawszedochodziłdogodnościplebana-zwyklezostawał
Dszlachta
ziemianieπ
15
