Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Polskawczasachprzełomu
Ryc.4.PałacPotockichwRadzyniuPodlaskim,rozbudowanywlatach1750-1758
wgprojektuJakubaFontany.Odbudowanypozniszczeniachw1945roku.
lubprzynajmniejpodporządko-
wującsięznaczniejszymmag-
natom.Dwórbowiem-nietylko
magnata,aleizamożniejszego
ziemianina,jakgdzieindziejdwór
królewski-dawałszansęawansu.
Młodysyndrobnegoszlachcica
namagnackimdworzemiałmożli-
wośćnabraniaogłady.Służył
opiekunowiwkażdejsprawie,ale
mógłzatooczekiwaćDpromocjifl
naurządczystopieńoficerski,
bądźotrzymaćdzierżawęktóre-
gośzmagnackichfolwarków.Służ-
baprzybokumagnatapodnosiła
prestiżdrobnegoszlachcicaida-
wałamupewnąopiekę.Potężnypatronumożliwiałstabilizacjęwpostacijakiegoś
rodzajuubezpieczeniazawiernąsłużbę.Klientelaszlacheckawiązałasięzdomem
magnackimdziedzicznieibyłotopewniejszeniżsłużbanadworzekrólewskim,odmie-
niającymsięzkażdąelekcją,atakżeniżsłużbawojskowawnielicznym,pozbawionym
znaczeniawojskukwarcianym.
Zutratąprzezstanszlacheckiwartościrycerskichwiązałsięupadekdawnych
obyczajówtowarzyskich,charakterystycznychdlaXVI,anawetjeszczeXVIIwieku
-pełnychuszanowaniadlainnych,aleipoczuciawłasnejgodności.WwiekuXVIII
szlacheckieobyczajezostały,niestety,zdominowaneprzezcechysłużalczości,nie
mającenicwspólnegozdeklaracjamiorównościszlacheckiej:padanodonóg,po-
dejmowanozakolana,uniżenietytułowanomożniejszych,pisanopanegiryki.Wyni-
kałotonietylkozmody,aleizrzeczywistejpokorywobecmożniejszych.
Powolipostępowałproceskoncentracjiziemi:kosztemubożejącejwarstwyśred-
niegoziemiaństwarosłynieliczne,aleznacznefortunymagnackie.Wieludrobnych
ziemianstawałosiędzierżawcamidóbrmagnateriilubichnadwornymioficjalistami.
Posiadłościmagnackiespełniaływżyciuśredniejszlachtytakżefunkcjegospodarcze,
np.ichwłaścicielebraliwlokatępieniądzeokolicznychziemian,oddającimzato
wzastawlubdzierżawęswojefolwarki.
magnaci
Naszczyciestanuszlacheckiegoznaleźlisięmagnaci.Chociażformalnie,pod
względemprawnym,równibylireszcieszlachty-prawopolskiedozwalałoużywania
tytułówksiążęcychtylkotymrodom,którepodpisałysięnimipodaktemuniilubelskiej
(1569)-wybijalisięponadrzeszeszlacheckiezajmowaniemkrzesławsenacieimająt-
kiem,znacznieprzekraczającymśrednioszlacheckąprzeciętność.Statusowejelity
szlacheckiejtakżebyłzróżnicowany:wWielkopolsceczywPrusachKrólewskich
właścicielkilkunastufolwarkówuważanyjużbyłzamagnata,natomiastnakresach
wschodnichtakiwłaścicielnależałbyjedyniedośredniejszlachty.Namagnackich
synów,którzywstępowalidostanuduchownego,oczekiwałyinfuły.
Kontrastmiędzynielicznymirezydencjamimagnackimi:NieświeżemiNieboro-
wem(Radziwiłłów),Białymstokiem(Branickich),Łańcutem(Lubomirskich),Puława-
18
