Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ModernizowanieWyspiańskiego
15
misięcoścałkiemnieoczekiwanego.Wyspiańskiprzestałdomnieprzema-
wiaćoddzielniejakopisarz,dramaturg,jakomalarzczyjakoczłowiekteatru.
Takorespondencjauświadomiłami,żenajbardziejinteresującejestwnim
doświadczeniebyciaartystą,któreprzeżywałwsposóbszaleniegłęboki,dra-
matycznyiktórestałosięfundamentemjegodecyzjiegzystencjalnych.Od
początkudokońcaizcorazwiększąświadomościąsamegosiebie.Azatem
jestdoskonałymmodelemdoportretuartystymodernistycznego.Odnajdzie-
mywnimtesamerysy,któreznamyzwieluświadectwautobiograficznych
izkonwencjifabularnych,zwłaszczazpowieścioartyście.Wmojejksiążce
wskazałamprzedewszystkimnapowieśćJoyce,a,borzeczywiścietenmo-
delartystyzbuntowanegoprzeciwkowłasnymkorzeniomwydawałmisię
wprzypadkuWyspiańskiegoczymśszalenieważnym.Ajednocześnie,właś-
nieodkrywającwWyspiańskimbiografięartystymodernistycznego,wpisa-
nąwpewneogólnedoświadczenialudzisztukiEuropyprzełomuXIXiXX
wieku,zaczęłamsobiezadawaćpytanie:cowtejbiografiijestrzeczywiście
niepowtarzalnego?CowynikazindywidualnychdoświadczeńWyspiańskie-
go,cozaśzfaktujegousytuowaniawtej,anieinnejsferzegeokulturowej?
Toznaczy:wjakimstopniutenportretWyspiańskiegojakomodernistycznego
artystyeuropejskiegopokrywasięztymi,jakieznamyzbiografistykiczylite-
raturynależącejdowysokiegomodernizmuEuropyZachodniej,wjakimzaś
zawierarysyszczególne,cechy,którepozwalająnamodkryćspecyfikęnasze-
go,polskiegomodernizmu.Tojestwątek,który,jakmisięwydaje,wartodalej
rozwijać.Botalokalnakrakowskaczyszerzej–galicyjskakulturabyładla
Wyspiańskiegożywymźródłeminspiracji.Ztegowyrósł,wieletemumiejscu
zawdzięczał;miałoononiezaprzeczalnąwartośćwsensiemateriału,tworzy-
wa,zktóregoczerpał.Toniepodlegadyskusji.Lekturajegokorespondencji
uświadomiłamijednak,jakbardzotakulturabyłarównocześnieopresyjna,ja-
kiestwarzałabariery,zktórymionwsposóbnieprawdopodobniedramatyczny
musiałsięborykać!PoznanieiprzeżycieEuropyZachodniejwjakiejśmierze
otworzyłomuoczynatędwoistość,natosplątaniemożliwościiniemożliwo-
ści,otwarciaizamknięcia.
Otóżgdybypowiedziećnajkrócej,coztegowszystkiegowynikaiwczym
widzęrdzeńtejtragicznejegzystencjiWyspiańskiego,uwikłanegozarówno
wopozycjęgeokulturowąZachoduiWschodu,jakiopozycjędiachroniczną
kulturyXIXwiekuorazkulturyXXwieku(bowydajemisię,żeobietean-
tynomiesąwnimbardzowyraźniewidoczne),tordzeniemtymjestsztucz-
nośćsztuki,owo„artificiel”,któreBaudelairewswoimesejuzroku1863wy-
wodziłzdoświadczeniacywilizacyjnego.Tojestkwestia,którąonwjakimś
momenciezrozumiał,którastałasiędlaniegopewnymodkryciem,epifanią
estetyczną,alerównocześnieabsolutnymźródłemcierpień.Wyspiańskido-
chodzidoowegopojęciasztucznościsztukiwłaśniedziękibezpośredniemu
spotkaniuzkulturąEuropyZachodniej.Uświadomieniesobie,żesztukę„się
robi”,żesztukaniejesttylkoiskrąbożą,natchnieniem,zaklętymkręgiem
spadkuporomantykachimistrzuMatejce,alesprawąrzemiosła,konwencji,
