Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
Wstęp
mikołajChwałkowski10,KrzysztofJanHartknoch11,mikołajZalaszowski12.Bezwątpienia
najlepsząznichbyłanapisanawpołowieXVIIIw.przezgdańskiegouczonegoGotfryda
Lengnichapracapt.IuspublicumRegniPoloniae13,powydaniuktórej,jakpisałprzed
latyStanisławKutrzeba,npodjąłnanowoprzedstawienieustrojuPolskipopierwszych
reformachzczasówStanisławaAugustaks.WincentySkrzetuski:Prawopolitycznena-
rodupolskiego[…].Pracępodzieliłnadwieczęści[…].Układtorównieżchaotyczny,
przedstawienierzeczynieodznaczasięścisłością.Dziełopopolskunapisane,odznacza
siępotoczystościąstylu,uwzględnieniemtakżemomentówgospodarczych.Ostatniato
byławiększapracaopolitycznemprawiepolskiemzaczasówRzeczypospolitej”14.
Należywskazać,żewliteraturzeprzedmiotuniemazgodycodowartościnauko-
wejpracySkrzetuskiego.Krytycyzarzucalimuprzedewszystkimbrakoryginalności
ioparciesięnadzieleGotfrydaLengnichaIuspublicumRegniPoloniae15.Zkoleiinni
znawcydawnegoustrojuiprawaRzeczypospolitejakcentowalipozytywneelementypi-
jarskiegopodręcznika,wtymto,żeuzupełniadziełowielkiegogdańszczaninaoprze-
obrażeniaustrojowedobystanisławowskiejorazotematykęspołecznąigospodarczą.
ZwolennicypisarstwaSkrzetuskiegopodkreślali,żePrawopolitycznebyłopierwszym
odczasówLengnichasyntetycznymdziełemoustrojudawnejRzeczypospolitej,które
postawiłojegoautorawrzędzieczołowychznawcówustrojuiprawapaństwapolsko-
-litewskiego.Ztegoteżwzględuzajedenzcelówniniejszejpracynależytakżeuznać
zweryfikowanietychrozbieżnychiutrzymującychsięodwielulatopinii16.
10M.CHWAŁKOWSKI:RegniPoloniaeiuspublicumexstatutisacconstitutionibusdepromptum.
RegiomontitypisFridericiReusneriAnno1676.
11K.J.HARTKNOCH:RespublicaPolonicaduobuslibrisillustrata;QuorumprioriHistoriaePoloni-
caememorabiliora,posteriorveroJusPublicumReipublicaePolonicae,Lithuanicae,Provinciarumque
abbexarum,comprehendit.Frankfurt-Lipsk1678.
12M.ZAlASZOWSKI:IusRegniPoloniaeexstatutis,constitionibuseiusdemRegnietM.D.L.Collectum
etAdditionibusexIureCiviliRomano,Canonico,Saxonico,necnonexConstitutionibusProvincialibus
Gnesnensibusauctum,historijsqueillustratum.Poznań1699(kolejnewydania1700-1702i1741i1742).
NawykorzystanieprzezSkrzetuskiegodziełaZalaszowskiegozwracałauwagęI.KWIATKOWSKA:Mikołaj
Zalaszowski:polskiprawnikXVIIstulecianatleówczesnejnaukiprawa.Kraków1960,s.16.
13G.lENGNICH:IuspublicumRegniPoloniae.T.1.Gdańsk1742.T.2.Gdańsk1756(Wyd.2.
Gdańsk1765-1766).Wartowskazać,żedziełoLengnichaw1761r.przetłumaczyłnajęzykpolski
ks.marcinmoszczeński,orazżedrugietłumaczenie,poprawione,zawierającezarównotreścipierw-
szego,jakidrugiegowydaniadziełaLengnicha,ukazałosięzasprawąAntoniegoZygmuntaHelcla
wKrakowiew1836r.pt.PrawopospoliteKrólestwaPolskiego.Zaznaczam,żeztegoostatniegotłu-
maczenia,wprzeważającejczęści,korzystałemwprzypadkuanalizporównawczych.
14S.KUTRZEBA:Historiaźródełdawnegoprawapolskiego.T.1.Lwów-Warszawa-Kraków1921,
s.278.
15S.GRODZISKI:PoglądyStanisławaKonarskiegonapaństwoiprawowświetlewstępudoVolumi-
naLegum.nCzasopismoPrawno-Historyczne”[dalej:CPH]1953,T.5,s.118;S.PŁAZA:Historiaprawa
wPolscenatleporównawczym.Część1.Kraków1997,s.144.
16Jużw1850r.JanWincentyBandkie-Stężyńskipisał,żePrawopolitycznenaroduPolskiegonkończy
szeregpisarzów,całeprawopubliczneobejmujących”orazpodkreślał,żedziełoSkrzetuskiegonzarywające
wielezstatystyki[…].mówiśmiałooponiżeniuinędzymieszczaniwłościan,leczjakwielemiejscoka-
zuje,jestujętyprzecenionymklejnotemszlachectwa”.J.WBAnDKIE-STĘżYŃSKI:Historyaprawapolskiego.
Warszawa1850,s.719;zob.teżinnenawiązania:s.243,422,531,533-537,540-543,550-556,580,583,
587-588,612,632,642,649,672,678,681-682;A.JOBERT:KomisjaEdukacjiNarodowejwPolsce(1773-
