Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
AnnaGrzegorek
Ricoeurwidziwnarracjiwypadkowądialektykiidemiipse:faktycznejciągłościoraz
samopodtrzymywaniasięnapodstawiekryteriumzewnętrznego(tutajjestnimzawiąza-
niefabuły).Narracjawskazujena„koniecznośćuwzględnieniawymiaruczasowego
wprocesieintegracjijednostki.Podkreślajejprocesualnycharakter,jakorozpiętejmię-
dzystałościąiniestałością,ciągłościąfaktycznąi»życzeniową«”(Tokarska,1993,s.61).
Powyżejprzedstawiłamistniejącewfilozofiisposobytraktowaniatożsamości:jako
relacji,szczególniepozostawaniesobą,jakobyciekimśorazpojęcietożsamościnarra-
cyjnej,która,wedługRicoeura,jestłącznikiemmiędzywcześniejwymienionymi.
Odnośnietożsamościformułowanesąróżnepytania.Czasempytaniaontologiczne:
„czymjesttożsamość?”,lub„cotoznaczy,żeX1wdanymmomencieczasowymjest
tymsamymcoX2winnymmomencieczasowym?”,orazepistemologiczne:„jaktoż-
samośćdanychprzedmiotówmożezostaćpoznana?”,lub„jaksąmożliwetwierdzenia
dotyczącetożsamościprzedmiotudanegorodzaju?”sąredukowanedojednego:„jakie,
lubjakiegorodzaju,sąkryteria,napodstawiektórychorzekamyotożsamościprzed-
miotu?”(Shoemaker,1963).To,jakiekryteriaprzyjmiemy,zależyodrodzajurzeczy,
którapoddanajestanalizie.Abyrozstrzygnąć,jakiegorodzajukryteriówużywamydla
danegorodzajuprzedmiotów,musimywiedzieć,jakajestichnatura;takwięcproblem
tożsamościosobowejjestrównieżproblememdotyczącymnaturyosoby.Istotnejest
to,żewomawianymzagadnieniuniepytamyotożsamośćczłowieka,leczosoby1.
Toosobawłaśniejestczęstorozpatrywanajakopodmiottożsamościidem,czylito,
cowystępujewroliargumentówrelacji.Istniejąwszakżetakiestanowiska,wktórych
zaprzeczasięwogóleistnieniuosoby,jeślimiałabybyćtraktowanajakocoświęcejniż
egzemplarzczłowieka,biologiczno-psychologicznąjednostkę.NaprzykładDerek
Parfittwierdzi,żeistnienieosobypolegatylkonaistnieniumózguiciałaoraznawy-
stępowaniuszeregupołączonychzesobąfizycznychimyślowychzdarzeń(Parfit,
1971).Przedstawicieletakiegopogląduformułująprzeważnietylkodwarodzajekryte-
riów:fizyczne(opartenazachowaniuwzględnienienaruszonymciałabądźsamego
mózgu)ipsychiczne(opartenastałościcharakteru,nawyków,zachowaniutejsamej
pamięciitp.).
Jeślibyosobęzredukowaćdoorganizmupsychofizycznego,pojawisiępytanie
ozakresmożliwychzmian,przyktórychniezostanienaruszonajejtożsamość.Przy-
kładowo,czyczłowiek,którymaamnezjęiniepamiętajużwłasnejżony,jesttąsamą
osobą,którazawierałamałżeństwo?Popularnymeksperymentemmyślowymwskazu-
jącymnaniewystarczalnośćkryteriumfizycznegojesthipotetycznahistoriaztransfe-
remmózgów(Shoemaker,1963).Wyobraźmysobie,żedokonanooperacji,wwyniku
którejmózgpanaIkszostałprzeszczepionydociałapanaYgrekiodwrotnie,jednak
tylkojedenznich–ciałopanaIkszmózgiempanaYgrek–przeżyłzabieg.Nazwijmy
1NaróżnicęwskazałGottfriedW.Leibniz,któryuważał,żesłowo„człowiek”odnosisiędobiologicz-
nychaspektówjednostkiludzkiej(behawioryścitosamomyślelio„osobie”–żeodnosisiędoszczególne-
goibardzoskomplikowanegomaterialnegoprzedmiotu–aleLeibniz,ponieważtworzyłkilkasetlatprzed
nimi,niemógłwziąćtegopoduwagę),natomiastosobęzdefiniowałjako„myślącą,inteligentnąistotę,
któraposiadarozumijestzdolnadosamorefleksji”(za:Shoemaker,1963,s.14).Dasiępomyślećistotę,
którajestosobątzn.spełniawarunkitejdefinicji,aleniejestczłowiekiem(np.superinteligentnapapuga
Leibniza,albokosmitaczydoskonałykomputer,cobardziejprzemawiadonaszejwspółczesnejwyobraźni;
takimbytembyłbyteżBóg)iviceversa,jestczłowiekiem,lecznieosobą(np.niemowlę).
