Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
specyfikasystemuklientalnegonalitwiewpierwszejpołowiexviiwieku
43
semszlachcica-klienta,gdyżwprzeciwnymwypadkupodważyłbyonswo-
jącnotęuzasadniającąprzecieżprzynależnośćdouprzywilejowanejgrupy.
nMousnierowska”fdélitéjakoczynnikwyróżniającyukładpatron-klient
wewczesnonowożytnychrealiachspotkałasięjednakzezdecydowanąkryty-
kązestronywiększościbadaczy,którzyrówniesilnieakcentowalinmateria-
listyczne”podstawyrelacji,awodniesieniudogęstopadającychwźródłach
deklaracjimiłościioddaniawskazywaliraczejnakonwencjęliteracką,do-
wodząc,żenjęzykpatronatu”niezawszeodzwierciedlałrzeczywisteintencje
stron49.Jakwyżejargumentowałem,napoziomieidei(oilepoczynimypew-
nezastrzeżenia)koncepcjatajestuzasadniona,tymczasemwpraktycerze-
czywiściezdarzałosię,żewprzysłowiowejgodziniepróbypowinnyniedo-
chowywałwiernościpryncypałowialbototenostatnizawodziłpokładane
wnimnadzieje50.TrzebamiećtonauwadzerównieżwprzypadkuRzeczy-
pospolitej51.
Natymetapierozważańkoniecznejestomówieniewykorzystanejtermi-
nologii,uwzględniającejspecyfikęsystemuklientalnegonaLitwie,zwłaszcza
żeniektórepojęciasąróżniedefiniowanewliteraturzeprzedmiotu.Relację
patron-klienttraktowałbymwkategoriachobustronnej,dobrowolnejinwe-
stycji,łączącejdwienierównestrony,dysponująceróżnorodnymnkapitałem”
.
Miałaonacharakterosobisty,mogłaewoluowaćibyćrealizowanarównocześ-
nienakilkupolach,takichjak:administracjadóbr,magnackidwór,polityka,
sądownictwo,awprzypadkupatronówpełniącychurzędycentralnewgrę
wchodziłytakżekancelaria,skarbiwojsko.Towłaśniemnogośćinteresów
orazwielopłaszczyznowośćrelacjipryncypałazkażdymklientemzosobna
stanowiłynajsilniejszespoiwofakcji,trwalszenawetniżwięzywyznaniowe
czytradycjarodowa52.
Przyjęłosięzakładać,żeklientwzamianzalojalnośćorazgotowośćdo
służbyuzyskiwałłaskępatrona.Słusznie,aletaostatniaprzybierałaróżne
formy,zwłaszczawRzeczypospolitejwpierwszejpołowieXVIIw.,gdywiel-
nującegoNajjaśniejszegoKrólajegomościAugustaTrzeciegoprzedrukowany,Wilno1744,
rozdz.XI,art.9,s.325.
49
S.Kettering,PatronageinEarlyModernFrance…,s.851;K.B.Neuschel,WordofHonor:
InterpretingNobleCultureinSixteenth-CenturyFrance,Ithaca1989,passim;A.Mączak,
Klientela…,s.252.
50
VideR.Harding,AnatomyofaPowerElite…,s.37,241.
51
Więcejnatentematścisłegoprzyporządkowywaniklientówdofakcjiwrealiachpolsko-
-litewskichwdalszejczęścirozdziału.
52
K.Żojdź,KlientelahetmanawielkiegolitewskiegoJanaKarolaChodkiewiczaijejlosypo
śmiercipatrona,PH2015,t.CVI,z.1,s.57-58,67.
