Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Sercaikieszenie.StanisławWojciechowskiiideakooperacji
XXIII
zheroicznymwyobrażeniem,jakienatematklasyrobotniczejmie-
liautorzysocjalistycznychbroszurpropagandowych.Wieluspośród
nich,zamiastdoskonaleniasocjalistycznychcnót,bardziejinteresowa-
łypraktyczne,częstobardzoprzyziemnekorzyści,jakiemożnabyło
uzyskaćdziękiorganizacji;pełniludzkichsłabościiograniczeń,nie
wyglądalizdaniemkrytycznychkomentatorówisocjalistycznychpu-
blicystówjakbudowniczowienowego,bezklasowegoiprawdziwie
sprawiedliwegospołeczeństwa.
Wszystkotosprawiało,żeniektórzyspośródsocjalistycznychdzia-
łaczyszukalinowychdrógipodejmowalijeszczerazpróbęprzemy-
śleniasposobów,jakimimogłabysiędokonaćgłęboka,systemowa
zmianaspołeczna.Jedni,jaknaprzykładRóżaLuksemburg,chcie-
lizawszelkącenęprzywrócićruchowisocjalistycznemurewolucyjny
rozmachidążylidoradykalizacjidotychczasowychmetoddziałania,
innizaś,jakEduardBernstein,przekonywali,żenależyotwarciesię
przyznaćdorezygnacjizretorykirewolucyjnejiskupićnarealizacji
progresywnychreformwramachistniejącegoukładusił.Jeszczeinni
zwracalisiękusyndykalizmowi,widzącwrobotniczychzwiązkachza-
wodowychnieskażonąinteligenckimkunktatorstwemireformizmem
siłęzdolnądozmianykapitalistycznegoporządku.Pośródtych,wktó-
rychobudziłysięwątpliwości,czysocjalizmmożerzeczywiściezre-
alizowaćswojeobietniceemancypacyjne,bylirównieżtacy,którzy
nadziejępokładaliwruchuspółdzielczym,zwłaszczazaśwkooperaty-
wachspożywczych.TądrogąpodążyłrównieżEdwardAbramowski,
dawniejuczestnikzjazduparyskiegoidziałaczPPS,późniejzaśjeden
znajgłębszychinajbardziejelokwentnychkrytykówsocjalizmuIIMię-
dzynarodówki36.
WojciechowskiznałAbramowskiegojeszczezczasówZjednocze-
niaRobotniczegoidarzyłgowielkimszacunkiem.Gdyw1906ro-
ku,poogłoszeniuprzezcaraamnestiidladotychczasowychemigran-
tówpolitycznych,WojciechowskiwróciłdoWarszawy,towłaśnie
Abramowskibyłtym,któryzwróciłjegouwagęnaruchspółdziel-
czyjako„najlepsząszkołęsamopomocyiuspołecznieniarobotników
36Por.KamilPiskała,Praktykowanieutopii.EdwardAbramowskiipowracające
„widmokomunizmu”,„Hybris”2014,nr25,s.67-73.
