Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Leksykajakopodsystemjęzyka.Leksykaagramatyka...
15
są:synonimia(relacjabliskościznaczeniowej),antonimia(relacjaprzeciwstawiania
sięznaczeniem),polisemia(relacjawieloznaczności)ikilkainnych8.
Ujęciaporządkująceleksykę,anawetwskazującenaustrukturowienieprzy-
najmniejjejczęści,pozwalająnalepsząorientacjęwzasobieleksykalnymdanego
języka,naktóryskładająsięprzecieżsetkitysięcyjednostek.
Wśródjednostekleksykalnychnależywydzielićsłownictwonienacechowa-
ne,podstawowe,wspólnewszystkimodmianompolszczyzny,znanewszystkim
Polakomiprzeznichużywane.Stanowionocentrum,jądroleksykiiliczyokoło
10tysięcywyrazów.Sątotakiesłowa,jakmatka,miłość,chleb,dobry,wielki,
czarny,czytać,siedzieć,chcieć,wolno,ciekawie,tam,siedem,i,od,nad,bo,ale,
niestety.Wopozycjidotejwarstwyleksykalnejpozostająwarstwysłownictwa
wpewiensposóbnacechowane,acozatymidzie–zawierającewyrazywróżny
sposóbograniczone,jeślichodziozakresużycia.
1.Nacechowanietomożepolegaćnaniesieniuprzezwyrazopróczznaczenia
takżedodatkowejinformacjiojegozabarwieniuekspresywnym.Wyrazynace-
chowaneekspresywniezawierająwięc,jakostałyelement,składnikoceniająco-
-emocjonalny,odnoszonydotreścikomunikatu,jegoodbiorcylub,ogólnie,do
świata.Nacechowanieekspresywnemożebyćujemne(np.wwyrazachbabsko,
baranzczłowiekgłupi,,szczać)lubdodatnie(np.chlebuś,pieseczek,kochać).
Wyrazynacechowaneekspresywniemogąpełnićtylkofunkcjęekspresywną
(np.wykrzyknikioj!,fuj!,ach!),częściejjednakpełniątakżefunkcjęnazywającą
(np.żabojad=Francuz+lekceważenie,córunia=córka+pieszczotliwość).
Ograniczenieichużywaniawynikastąd,żewpewnychstylach(np.wstyluurzę-
dowym),typachwypowiedzi(np.wkomunikacieoficjalnym)czywpewnych
sytuacjachkomunikacyjnych(np.wdyskusjipodczaslekcji)niejestwskazane,
aczasemnawetniejestdopuszczalne,wyrażaniesłowneekspresjilubujawnianie
językoweswoichemocji(zwłaszczanegatywnych)9.
2.Częśćsłownictwaekspresywnegowchodziwskładsłownictwanacecho-
wanegostylistycznie,awięcnależącegodojednegozestylówfunkcjonalnych
polszczyzny.Wyrazycharakterystycznedlaokreślonegostylutonp.urzędowe:
petent,upraszasię,wzbroniony,naukowe:struktura,element,akapit,poetyckie:
niwa,pacholę,płowy,potoczne:zakręcony,wajcha,fanka.Wyrazynacechowane
stylistyczniemająograniczonyzasięgużyciadostylu,zktóregopochodzą.Ich
użyciepozatymstylemprowadzidoniespójnościstylistycznejtekstu10.
Wyrazynacechowanestylistyczniemogątworzyćciągisynonimiczne,
którychelementymajątęsamąwartośćsemantyczną,różniąsięzaśprzyna-
leżnościądookreślonegostylu,którauniemożliwiaichwymienneużywanie
8Sąoneszczegółowoomówionewdalszejczęściksiążki,por.s.64–106,111–112,115–123.
9Szczegółoweomówieniesłownictwanacechowanegoekspresywniepor.s.141–146.
10Por.teżs.146–150.
