Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
I.ŚWIATZAPACHÓW
wiadotarciedoistotnychinformacjispołecznych(np.ułatwianoworodkowi
rozpoznaniematki,amatcerozpoznaniedziecka),tworzyuczuciekomfortu
psychicznego,wpływanaprzeżyciaiodczuciaestetyczne,atakżenazacho-
wanieemocjonalneiseksualne35.Badaniawęchumajądużeznaczeniewpsy-
chiatrii,bowiemproblemyzpowonieniemmogąbyćwczesnymmarkerem
choróbneurodegeneracyjnych36.Potwierdzatoistnieniemocnegopowiązania
tegozmysłuzpamięcią(izapewnejesttegozwiązkuwynikiem).Wiadomo,
żeprzetwarzanieinformacjizapachowejpobudzarejonyodpowiedzialneza
pamięćwobupółkulachmózgu.Wkontekściebadańjęzykowychwłaśnieten
aspektpowonieniawydajesięszczególnieinteresujący.
Pamięćwęchowajestskarbnicąwspomnień,anosmożebyćnajdoskonal-
sząmaszynądoprzenoszeniasięwczasie.Wystarczypoczućdanyzapach,
bynatychmiastpowrócićdoprzeszłościiwyłowićzpamięcikonkretne
wspomnienie.Możesiętodziaćwsposóbmimowolny-człowiekniema
wówczaskontrolinadtym,cozostajeutrwalonewjegopamięcianicosię
zniejwydobywawokreślonychokolicznościach.Takieprzeżyciaopisywał
wswejtwórczościMarcelProust(dziśzwanenefektemProusta”)37.Alemożna
jakieznajdująsięwnosie-naludzkichkomórkachsmakowychobecnychwjamieustnej
(www.naukawpolsce.pap.pl).
35Badanianaukoweudowodniły,żezapachymogąwpływaćnareakcjefizjologiczne:
regulowaćwydzielanieenzymówtrawiennych,wywoływaćzmianyciśnieniakrwi,zmie-
niaćszybkośćtętnaioddechu,atakżewpływaćnailośćwydzielanegopotu(Hoffmann
2013:26).
36Najnowszebadaniapokazują,żeproblemyzwęchemzaczynająsięokoło10latprzed
pojawieniemsięchorobyParkinsonaiAlzheimera(www.naukawpolsce.pap.pl).
37MarcelProust,któremuprzypisujesięautorstwonajsłynniejszegoliterackiegoopisu
pamięciwęchowej(smakmagdalenkiwywołującywspomnieniezdzieciństwa),ukazałco
prawdawswejpowieścizwiązekzapachuzpamięcią,alewzbudziłtakżewielekontrower-
sji.NazwanyprzezDianeAckermanznawcązapachówinznakomitymtropicielem«śla-
dówzapachowych»wiodącychwdżunglęprzepychuiwspomnień”(Ackerman1994:30),
przezinnychuznanyzostałzaniezbytoryginalnego.BadaczzapachówipsychologAvery
Gilbert,powołującsiętakżenabadaczywęchu,zarzucaopisowiwspomnieńformęzbytnio
nprzedłużającegosięwysiłkuumysłowego”izwracauwagę,żeciąguwęchowychskoja-
rzeńdoświadczamywsposóbnatychmiastowyiautomatyczny.Przeżywaniewspomnień
zapachowychjestsamoistneibezwysiłkowe,zatemwcalenieprzypominaProustowskich
nzmagańzrozmoczonąmagdalenką”.Gilbertpodważatakżeszczególnezapachowepre-
dyspozycjeiumiejętnościpisarza,wskazując,żeównwrażliwybardwęchu”nieopisywał
dobrzezapachów-wsceniezmagdalenkąniewspominaanisłowemojakichkolwiek
doznaniachzmysłowych,anatrzechstronachtekstunieużywaanijednegoprzymiotnika
charakteryzującegozapachlubsmak.Uznając,żepisarzniemiałbardziejrozwiniętej
wyobraźniwęchowejodinnych,twierdziGilbert,żepodziwugodnajestjegowyobraźnia
wizualna,ponieważProustopisujeświatprzedewszystkimobrazami(nadowódczego
przytaczabadaczwnioskiróżnychliteraturoznawcówpotwierdzające,żewyobraźnia
zmysłowapisarzamiałacharakterwizualny)idodaje,żezjedenastuopisanychwpowieści
reminiscencjitylkodwiewywołanesąprzezzapach.PrzekonujeteżGilbert,żeniedajesię
utrzymaćpogląd,iżtoProustjestautorempierwszegotegorodzajuopisuijakopierwszy
spośródliteratówdostrzegłwięźłączącązapachzpamięcią,albowiemzdolnośćzapachu
