Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
WojciechOrganiściak
Należypodkreślić,żeSkrzetuski,podobniejakwieludawnychrodzimych
pisarzypolitycznych,wtym:KarwickiiLeszczyński,bardzokrytycznieoce-
niałwalorywojskowepospolitegoruszeniaijawnieubolewałnadtym,żewo-
becstałegozagrożeniazestronysąsiadówRzeczypospolitaniepotrafiłaza-
pewnićsobieodpowiedniejliczbystałegozawodowegoidobrzewyszkolonego
wojska.Podkreślałprzytym,żepospoliteruszenieposiadałopewnewalorybo-
jowewokresiesłabszegorozwojutechnikiwojennej,alepostępwtymzakre-
siespowodował,żesamomęstwoibiegłośćwsztucewojennejniepozwalały
naprzeciwstawieniesięnowoczesnymarmiommocarstwościennych,wstar-
ciuzktórymitensposóbobronypaństwabyłcałkowiciebezużyteczny.Warto
teżzauważyć,żenaszpijarnierozwijał,takjakniektórzyosiemnastowieczni
pisarzepolityczni,kwestiitzw.defektujazdypolskiej.Niemalwspółcześnie
kwestieteznacznieobszerniejanalizowałStaszicwUwagachnadżyciemJana
ZamoyskiegoiPrzestrogachdlaPolski.Ważnebyłytakżegłosyinnychrodzi-
mychpisarzypolitycznychzKołłątajemnaczele,któryjeszczewmemoriale
przeznaczonymnasejmw1784r.nawoływałdowyszkoleniakilkutysięcy
oficerówiwychowaniażołnierzy-obywateli.Niebezznaczeniabyłyteżopinie
iradyobcychpisarzy,jakchoćbyMablyego,CoyeraczyRousseau,których
dorobekiradydlaPolakówznałiceniłnaszuczony5.
AutorPrawapolitycznegołpoczęścikrytycznieoceniałtakżeposługi-
waniesiężołnierzemzaciężnym.Akcentowałjegomałąliczebnośćorazbrak
idyscyplinawpolskimilitewskimpospolitymruszeniu(dopołowyXVIIwieku).Białystok
2013,s.9inast.
5Pijarpisałm.in.,iżnPoznano,ażnadto,iakmałodobregospodziewaćsięmożnaztakiey
wyprawy,naktórązgromadzonemnostwotłumemraczeyiest,niżeliwoyskiemiciężarembar-
dzieyniżsiłą;wktórymanićwiczenia,aniporządku,aniładu,anikarności,aniposłuszeństwa
niemasz;którenatakkrótkiczassprowadzone,iakbytowdwóchtygodniachkończyłysię
woyny,częstokroćnicniezrobiwszy,tylkożeniezmiernekosztastrwoniłoiwłasnemuKraiowi
więceyniżnieprzyiacielowiszkodyprzyniosło,rozsypueiesię;któregonakoniecporażenie,
gdybykiedynieszczęśliwienastąpićmiało,ostatniąprzyniosłobyzgubęOjczyźnie,iakożadne-
goiużśrzodkadoporatowaniasięniemaiącey”.W.Skrzetuski:Prawopolityczneł,T.1ł,
s.4221424;Lengnichrównieżkrytycznie,alebardzooględniewypowiadałsięnatematwar-
tościbojowejpospolitegoruszenia,zob.G.Lengnich:Prawopospoliteł,s.4031404.Por.
S.D.Karwicki:DeordinariaRepublica.Kraków1971,s.74178;S.Leszczyński:Głos
wolnywolnośćubezpieczający.Wyd.A.Rembowski.Warszawa1903,s.41143,70177;
S.Staszic:Uwaginadżyciemł,s.1201129;Idem:PrzestrogidlaPolski.Oprac.S.Czar-
nowski.Wrocław1Warszawa1Kraków2008,s.70171;H.Kołłątaj:Prawopolityczneł
T.2ł,s.3411366.SzerzejiwnawiązaniudopoglądówSkrzetuskiego:E.Rostworow-
ski:Sprawaaukcjiwojskał,s.77181;Idem:HugoKołłątajwobeczagadnieniał,s.342;
J.Ryś:HugonaKołłątajawizjaszkolnictwaiszkoleniawojskowegowRzeczypospolitejOboj-
gaNarodów.nRocznikKomisjiNaukPedagogicznych”2013,nr314,s.70184.Natemat
zmianwosiemnastowiecznejwojskowościeuropejskiejszerzejpatrznp.:T.Ciesielski:Mo-
dernizacjawojskowościeuropejskiejwXVIIIwieku.W:Europejskiwiekosiemnasty.Uniwer-
salizmmyśli,różnorodnośćdróg.Studiaimateriały.Red.M.Dębowski,A.Grześkowiak-
-Krwawicz,M.Zwierzykowski.Kraków2013,s.2451257.
