Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WincentySkrzetuskiowojsku…
15
czyStanisławStaszicopowiadalisięzapowrotemdawnychćwiczeńwojsko-
wychszlachty,alenawetipospólstwawformacjachpieszych,mającychna
celuprzysposobieniewojskowewszystkichmieszkańcówRzeczypospolitej.
WtymprzypadkupropozycjaautoraPrawapolitycznegołwpisujesięnawet
wnurtrepublikański,albowiemzwolennicytejkoncepcjijużwlatachsiedem-
dziesiątychXVIIIstuleciadomagalisiętakichzmianprawnych,którewcelu
ochronywspólnejwolnościogranicząprawaiwolnościjednostki.Wśródpro-
pozycjiznalazłysięnietylkoprzymusowenpopisywojewódzkie”,alerównież
akcentowaneprzezpijaraustawyprzeciwkozbytkowi4.
4Wartoprzypomnieć,żekonstytucjęz1621r.wydanowzwiązkuzezwołanymwob-
liczuwojnyzTurcjąpospolitymruszeniem.Stosunkowoprecyzyjnieregulowałaonaróżne
kwestiedotycząceorganizacjitegoanachronicznegojużwtedysposobuobronypaństwaszla-
checkiego.Pijarpodkreślał,żejedyniejasnyprzepisprawaichorobamogłyuwolnićzobowią-
zanychzestawiennictwanapospolitymruszeniu,podkarąutratydóbr(dochódzichsprzeda-
żyprzeznaczanonafunduszewojskowe),adopewnegoczasutakżekarąśmierci.Szczegółowo
opisywałkwestiezwiązanezkomendąnadpospolitymruszeniem,obrazującnaprzykładach
koniecznąobecnośćkróla,orazprezentowałzasadyużywaniapospolitegoruszeniawgrani-
cachKoronyiodrębnieLitwy(zakazopuszczaniagranic).PowołującsięnaStarowolskiego
iFredrę,liczbępospolitegoruszeniaszacowałna200000ludzi.OdwołującsiędoChwał-
kowskiego,podkreślał,żeszlachtaobawiałasiębrakuobecnościkrólawczasiepospolitego
ruszenia,zuwaginadomniemanezagrożeniewolnościzestronyhetmanów,cowtymprzy-
padkumiałopoczęściswojeuzasadnieniezuwaginaobowiązującywoboziewojskowym
innyreżimprawny,którydefactoczyniłzgłównodowodzącegonpana”życiaiśmiercipod-
komendnych.Zaprzykładniechposłużyto,żewwojskunietrzebabyłonajprawdopodobniej
przestrzegaćniektórychprzywilejówszlacheckichwtymneminemcaptivabimusnisiiurevic-
tum,októrymmówiono,żeobowiązujeiniurecivilianiebellico.Skrzetuskipodkreślałteż,
iżoilepospoliteruszeniestosunkowoczęstouchwalano,toznacznierzadziejdochodziłodo
jegorealnegozwołaniaizebrania,ajakoostatnieprzykładypodawałlata1621i1672.Jako
dowódnaruszeniaprerogatywystanów,wtymkróla,podawałzwołaniewbrewprawuprzez
prymasaOlszowskiegopospolitegoruszeniawzwiązkuzzagrożeniem,jakiespotkałokróla
JanaIIISobieskiegowczasiewojnyzTurcją.W.Skrzetuski:PrawopolitycznełT.1ł,
s.4181421;WtejczęściswoichuwagSkrzetuskiwistociestreszczałobszerniejszewywody
G.Lengnicha.Zob.Idem:Prawopospoliteł,s.4031407;por.Voluminalegum[dalej:
VL].T.3.Wyd.J.Ohryzko.Petersburg185911860,s.1981204;J.Rundstein:Księga
wojskowahetmanalitewskiegoKrzysztofaRadziwiłła161811622.nPamiętnikHistoryczno-
-Prawny”1929,T.7,z.4,s.25;W.Organiściak:KodeksywojskowewPolsceroku1775.
Katowice2001,s.1931195;J.Pietrzak:PoCecorzeipodChocimiem.Wrocław1992,s.7
inast.Por.też:A.Popławski:Zbiórniektórychmateryipolitycznych.Warszawa1774,
s.2931296;H.Kołłątaj:Prawopolitycznenarodupolskiego.W:ListyAnonimaiPrawopo-
litycznenarodupolskiego.Oprac.B.Leśnodorski,H.Wereszycka.T.2.Warszawa1954,
s.347inast.;S.Staszic:UwaginadżyciemJanaZamoyskiego.Oprac.S.Czarnowski.
Wrocław2005,s.416,31133,1171130.Szerzejpatrz:E.Rostworowski:Sprawaaukcji
wojskanatlesytuacjipolitycznejprzedSejmemCzteroletnim.Warszawa1957,s.87189,162
inast.;Idem:HugoKołłątajwobeczagadnieniaobywatelskiejsiłyzbrojnej.nPrzeglądHisto-
ryczny”1951,T.42,s.3401342;A.Grześkowiak-Krwawicz:Reginalibertas.Wolność
wpolskiejmyślipolitycznejXVIIIwieku.Gdańsk2006,s.1021104;J.Michalski:Rousseau
isarmackirepublikanizm.Warszawa1977,s.73,por.teżK.Łopatecki:Organizacja,prawo
