Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
A
NNA
B
OGUSKA
ścieżkiadaptacjiideibyłbrakuchroniiażdokońcaXIXwiekunagruncie
literaturybrytyjskiej.Powstawałyraczejteksty,którepodwpływemmyśli
Shaftesbury’ego,Locke’aiHume’awsatyrycznysposóbprzedstawiałyrze-
czywistość,powodującniechęćczytelnikadoakceptacjiideioidealnejprzy-
szłości
6
.Niemniejpewne„uchroniczne”impulsyprzenikałyodkońcaXVIII
iwcałymXIXwiekudopolitycznychifilozoficznychesejów,przede
wszystkimautorstwaThomasaPaine’aorazWilliamaGodwina.Wpowsta-
łychdopierowostatnichdekadachXIXwiekuangielskichutopiachliterac-
kichwidocznyjestprzedewszystkimwpływmarksizmu—charakteryzuje
jeprzekonanie,żeprzyszłośćjest„obietnicą”historiijakotakiejorazlogika
przeciwnatejspodznakuFrancuzaMerciera,opierającasięnaprzekonaniu,
żenowyczłowiekpojawisię,kiedysytuacjaekonomicznaisocjalnaulegnie
zmianie,dotegoczasuzaśnależypodjąćdziałania,abydoprowadzićdo
transformacji.Wtymkontekście,generalizując,możnauznać,żeangielski
modelutopiibyłrewolucyjny,francuskizaśewolucyjny.
Chorwackaścieżkaaplikacjiideipostępu
Zaprezentowanepokrótceścieżkirozwojugatunkuutopiiwpowiąza-
niuzintelektualnymiprądamiobecnymiwAngliiiFrancjiwXVIIIiXIX
wieku,pozwalajązauważyć,żeaplikacjaposzczególnychideioświecenio-
wychnakonkretnychziemiachbyłaprocesemwybitniespecyficznymdla
danegoregionu.Cowięcej,żebadanieniewielkiegowycinkarzeczywistości
—wtymprzypadkuspecyfikiliteraturyutopijnej—pozwalanawgląd
wpewienfragmenthistoriimentalnejkonkretnegonarodu.Nieoczywistyna
tympoluwydajesięprzypadekChorwacji,pozostającejodXVIIIdoXX
wiekupodwpływemrosnącychwpotęgętakżenapoluintelektualnym
Niemiec,semiperyferyjnychkrajówtakichjakWłochy,CesarstwoAustriac-
kieorazKrólestwoWęgier(azczasemAustro-Węgry),Czech,awniektó-
rychobszarachtakżeperyferyjnejSłowenii.
Samprzeglądlokalnychopracowańencyklopedycznych(zob.Hrvatska
EnciklopedijaLeksikografskogzavodaMiroslavaKrleže),pozwalastwierdzić,że
ChorwaciinaczejniżFrancuziiAnglicyustawiająporządeknarracjinate-
matprogresu.Ideęnowoczesnegopostępuwprowadzająpoprzeznazwiska
starszychodCondorceta—WolteraorazMonteskiusza,anastępnieprze-
---
---
---
---
---
---
---
---
6
Vieirazaznacza,żewoświeceniowejAngliinadalpowstawałytakżeutopie„staregoty-
pu”,tj.oproweniencjirenesansowej,proponujące„poważne”alternatywylepszegoświatadla
współczesnegospołeczeństwa.Większośćznichbazowałanaprzekonaniu,żetylkoprawo
możezapewnićpożądanyporządekspołeczny,podtrzymującnegatywną(awięcprzeciwną
względemfrancuskiej)wizjęludzkiejnatury(Vieira2010:11).
