Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
A
NNA
B
OGUSKA
opostępieduchowym,moralnymikulturowym,ogólnieopostępiespołe-
czeństwaczynarodu,młodzieży,opostępiewmiłościdoojczyzny,opro-
gresiegospodarczym,wrolnictwie,handlu,winiarstwie,pszczelarstwie.Od
lat40.XIXwiekusłowopojawiałosięnałamachszereguczasopism—tych
poświęconychliteraturze,kulturze,życiunarodowemu(„Kolo”,„Knjiže-
vnik”,„Književnasmotra”),pedagogiczno-oświatowych(„Napredak”),po-
dejmującychtematykęgospodarczą(„ListmesečniHorvatsko-slavonskoga
gospodarskogadružtva“,„Gospodarskenovine,„Gospodarskilist“),jakina
łamachperiodykówdladzieci(„Bosiljak)“czyprasiefachowejzróżnych
dziedzin(„Liečničkiviestnik”,„SvetaCecilija”).Mnogośćużyćpojęcia
wznaczeniupotocznym—jakosynonimupolepszeniaróżnychobszarów
ludzkiegobytowania—świadczyotym,żeChorwaciwideępostępuuwie-
rzyli.Trudniejjednakwywieśćztychwypowiedzipastransmisji,jakimidea
przybyładokraju.
JeszczewXVIIIwiekuproblematykępostępuwkontekścieprzede
wszystkimoświatypodejmowalilokalnidziałaczeoświeceniowi,m.in.Mati-
jaAntunRelković(1732-1798),JulijeBajamonti(1744-1800)orazbiskupIvan
DominikStratiko(1732-1799).Wprzywoływanymjakosztandarowedziele
RelkoviciaSatirilitidivjičovik(Satyralbodzikiczłowiek),wdrugimposzerzo-
nymwydaniuz1779rokusłowa:„postęp”(chor.„napredak”),„robićpostę-
py”(chor.„napredovati”),„polepszać”(chor.„poboljśati”),„poprawianie”
(chor.„popravljanje”)pojawiająsięłącznieosiemrazy,adopisanadoorygi-
nalnegotekstudrugaczęśćksiążki,traktujeopostępiewłaśnie,jakizaszedł
nawsislawońskiej,główniewzakresieszkolnictwa,usprawnieńgospodar-
czychorazpodniesieniapoziomużycia.Jasnejest,żeRelković,zzawodu
oficer,którybrałudziałwwojniesiedmioletniej,ideeoświeceniowepoznał
podczasniewoliwPrusachFryderykaII,gdzieczytałdziełaniemieckich
orazfrancuskichpisarzyoświeceniowych,wtym.m.in.Bayle’a,Woltera
iDiderota.Ztymkręgiempisarzyfrancuskichzapoznanybyłteżbiskup
Stratiko,wychowanek,apotemwykładowcauniwersytetówwłoskich
(związanym.in.zRzymem,Florencją,Sieną,Pizą),któryfrancuskieidee
oświeceniowepoznawałzawłoskimpośrednictwem,takżewToskaniiLe-
opoldaII,gdziepracowałnadjednymzwydańfrancuskiejEncyklopedii.
DziełaFrancuzów—Woltera,MonteskiuszaiRousseau—samzresztą
przywiózłdoDalmacjiipożyczałjeinnym(Krasić2003:181-197).Bajamon-
ti,absolwentstudiówmedycznychwPadwie,pozostawałzkoleipod
wpływemtwórczościAnglików(zwłaszczaHume’a),adziełaichorazho-
lenderskichfizyków,jakpozostaliwykształcenimieszkańcyDalmacji,po-
znawałzapośrednictwemnierewolucyjnegowocenieJosipaVrandečicia
włoskiegooświecenia.Niemawątpliwości,żeczytałrównieżFrancuzów,
