Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
Dorąkczytelnikówoddajemytrzecijużzbiórmateriałówpoświęconychorganizacjiidziałalnościpolskiegowywiaduwojskowegowokresie
dwudziestoleciamiędzywojennegoorazwczasieIIwojnyświatowej,ukazującysiępodnasząredakcją1.Pierwszywydanyzostałw2006rokuistanowił
pokłosiemiędzynarodowejkonferencjinaukowej,któraodbyłasięwdniach18i19listopada2005rokuwSłupsku.Wartowspomnieć,iżteprzedsięwzięcia
byłyjednymizpierwszych.Obazbioryartykułówobejmującychdziejepolskiegowywiaduwojskowegospotkałysięzdużymzainteresowaniem
iżyczliwymprzyjęciemnietylkoosóbprofesjonalniezajmującychsięhistorią,aleteżpasjonatów.Tenszerokioddźwiękskłoniłnasdorozpoczęciaprac
nadkolejnym.
WidocznywostatnichlatachznacznypostępwbadaniachdotyczącychorganizacjiidziałalnościwywiaduwojskowegoIIRzeczypospolitejcorazczęściej
pozwalanaweryfikacjęwcześniejszychopinii,poglądów,atakżeodsłaniakulisywielunieznanychprzedsięwzięćiakcjipolskichsłużbspecjalnych.Nowe
ustaleniahistorykówujawniająistotneelementypolitykiwewnętrznejorazzagranicznejpaństwapolskiego.Umożliwiająrównieżlepszezrozumienie
uwarunkowańwywierającychwpływnadecyzjeczynnikówpolitycznychiwojskowych,związanezprzygotowaniamiPolskidowojny.
Niestety,zewzględunawciążograniczonydostępdoczęścipolskichmateriałówarchiwalnychprzechowywanychnadalwRosji,najnowszepublikacje
niemogąwpełniwyjaśnićwszystkichważnychkwestii.Istotnymproblememjesttakżepraktyczniebrakmożliwościwglądudomateriałówarchiwalnych
służbspecjalnychZwiązkuSowieckiegodotyczącychIIRzeczypospolitejorazpolskichstrukturpolitycznychiwojskowychwokresieIIwojnyświatowej.
Niewątpliwiepodjęciabadańwymagajązagadnieniazwiązanezdziałalnościąinnychwywiadów,aszczególnieniemieckiego,któreprowadziłyaktywne
rozpoznanieziempolskich.Bezzapoznaniasięzeskaląpenetracjipotencjałumilitarnego—zwłaszczaWojskaPolskiego—niemożliwejestdokonanie
ocenyskutecznościwywiadu,wtymprzedewszystkimkontrwywiaduIIRzeczypospolitej.
Potrzebapogłębionychbadańwynikazfaktu,iżwminionychlatachdominowałwhistoriografiinegatywnyobrazniemalwszystkichprzedsięwzięć
związanychzobronnościąmiędzywojennejPolski,azwłaszczazroląwywiaduwrozpoznaniuzagrożeniawojennego.Obecnierównieżniebrak
tendencyjnychopiniiwynikającychzpowierzchownegotraktowaniatejproblematykilubselektywnegowykorzystywaniadostępnychźródeł.Autorzy
surowychocen,obarczającywywiadgłównąwinązaklęskęwrześniową,zapominająotrudnejsytuacjigospodarczejpaństwa,oniekorzystnympołożeniu
geopolitycznym,biernejpostawiesojusznikówczyowielokrotnejprzewadzemilitarnejobuagresorów.
Zpewnościąwywiadpowinienimógłlepiejfunkcjonować,leczbyłobytomożliwe,gdybynajwyższeczynnikipaństwowedoceniałyjegodziałania,
arezultatyrozpoznaniawykorzystywanozgodniezichznaczeniem.Niestety,wiadomojednak,żenawetnajlepiejudokumentowaneinformacjeostanie
potencjałuwojennegoNiemieciZwiązkuSowieckiego,aszczególniebezcennedaneonajnowszymuzbrojeniuitaktycewalczącychstron,uzyskiwane
zfrontuhiszpańskiejwojnydomowej,przyjmowanowWarszawiezniedowierzaniem,anawetzlekceważeniem.Wartoteżzauważyć,żewywiadbył
ważnym,aletylkojednymzwieluelementówprzygotowańarmiidowojny.
Dyplomacjawojskowa,którejpoświęconowtejpublikacjisporomiejsca,stanowiłaistotnyskładnikdziałalnościOddziałuIISztabuGłównego(do1928
r.Generalnego)WojskaPolskiego.Oficerowiedelegowaninaplacówkiinformacyjnefunkcjonującewstolicachnajważniejszychpaństwrealizowali
skomplikowanezadania,dysponującograniczonymimożliwościamioperacyjnymi,cowynikałozobowiązującychprzepisówregulującychstatusattachés
wojskowych.Zdobywanieważnychinformacjiwyłącznieoficjalnymimetodamiwymagałoumiejętnegoutrzymywaniaprzyjaznychkontaktów
zprzedstawicielamiwładzwpaństwachniezawszeprzyjaźnienastawionychdoIIRzeczypospolitej,atakżezinnymiattachéswojskowymi,dlategodobór
kandydatówwymagałstarannejselekcjiiprzygotowaniaspecjalistycznego.
Wbrewniektórymopiniomutrwalanymwpowojennejhistoriografii,oficerowiekierowaninaplacówkizagranicznewzdecydowanejwiększościdobrze
wykonywalipowierzoneimzadania.Potwierdzajątoustaleniazawartewkilkupublikacjachniniejszegozbiorumateriałów.Należypodkreślić,
iżwewnętrznerozgrywkipolityczneipersonalnewIIRzeczypospolitejorazprzypadkinieuzasadnionegoprzerywaniamisji,negatywniewpływałynastan
rozpoznaniasytuacjipolityczno-wojskowej,atakżeodbudowęnawiązanychwcześniejkontaktówiznajomości.
WprezentowanymzbiorzemateriałównauwagęzasługująnoweustaleniaodnoszącesięzwłaszczadoorganizacjiidziałalnościPolskiejOrganizacji
WojskowejnaWschodzieczyteżroliattachéswojskowychwrozpoznaniuzagrożeniawojennego.Niezmierniecennesązaprezentowanewynikianalizy
informacji,jakimidysponowałwywiadhitlerowskiwprzededniuatakunaPolskę.Ukazująone,żeNiemcypoprawnierozpoznaliorganizacjęiskład
poszczególnychrodzajówwojsk.Dysponowalizbliżonymidanymiodnoszącymisiędostrukturyiobsadysztabów,stanulotnictwaorazuzbrojenia.
Niestety,brakdostępudoarchiwaliówsowieckichniepozwalaporównaćstanurozpoznaniaWojskaPolskiegoprzezwschodniegoagresoralatem1939
roku.
NauwagęzasługujerównieżartykułprzedstawiającyrzekomesygnalizowanieprzezattachéwojskowegowMoskwiepłk.Brzeszczyńskiegomożliwości
atakuzestronyArmiiCzerwonej.Cennejestteżnowespojrzenienakontrowersyjnądziałalnośćrotmistrza/majoraJerzegoSosnowskiego—eksponenta
OddziałuIIwBerlinie.Wszechstronna,krytycznaikompetentnaanalizaznanychinowychźródełpozwalazweryfikowaćwiedzęojegoberlińskiejmisji.
WpublikacjiprzedstawionointeresującyepizodwdziałalnościOddziałuII,jakimbyłajegowspółpracazwywiademjapońskim,mającanacelu
wyjaśnienieokolicznościucieczkidoMandżuriiwysokiegofunkcjonariuszaNKWDnaDalekimWschodzieGienrichaLuszkowa.Nauwagęzasługujetekst
poruszającyproblemwspółdziałania„dwójki”zMSZ.Zostałonukazanynatletzw.akcjiprometejskiejorazprzedsięwzięćdywersyjno-propagandowych
podejmowanychwobecpaństwsąsiadującychzPolską.
WzbiorzesporomiejscapoświęconoteżEkspozyturzenr4wKatowicach,defactopomijanejwostatnimczasieprzezhistorykówzajmującychsię
problematykąpolskiegowywiaduwojskowego,przedstawiającjejorganizacjęorazdziałalność.Poruszonorównieżrozpoznaniewspółpracyniemiecko-
sowieckiejwrejonieBałtyku.StrategicznarolategoakwenubyładocenianazarównoprzezNiemcy,jakiZwiązekSowiecki,oczymświadczyławyjątkowa
aktywnośćobuwywiadów,czyczęstemanewryorazćwiczeniasiłmorskichobupaństw.Ztegopowodu„dwójka”obserwowaławszelkieprzejawy
współpracy,ujawniającjednocześniefaktydziałalnościszpiegowskiejprzyszłychagresorówwobecpaństwapolskiegozterenuWolnegoMiastaGdańska.
Nauwagęzasługujątekstypoświęconemałoznanejproblematycepracspecjalnychnakierunkusłowackim,atakżeinfiltracjiprzezOddziałIIorganizacji
nacjonalistówukraińskich.
WartoteżzwrócićuwagęnainteresującerozważaniadotyczącefunkcjonowaniapolskiegowywiaduwczasieIIwojnyświatowej—artykułpoświęcony
działalnościwywiaduArmiiKrajowejnaterenieAustriioraznowe,wartościoweustaleniadotyczącewspółpracypolskichkryptologówweFrancji.
Wpublikacjizaprezentowanotakżedokumentyarchiwalne,mająceznacznąwartośćpoznawcząorazkorespondująceztematykąkilkuartykułów.
Dotycząonem.in.problemuobronnościFinlandiiwraportachpersonelupolskiegoataszatuwojskowegowHelsinkach,polsko-francuskiejwspółpracy
wywiadowczejnaterenieGdańskawokresiewojnypolsko-bolszewickiej,współdziałaniaStrażyGranicznejzOddziałemII,czyteżfunkcjonowania
wywiaduobronnegoPolskichSiłZbrojnychnaZachodzie(1939–1945).
Oddającdorąkczytelnikówniniejszyzbiór,mamyświadomość,iżistniejejeszczewieleważnychzagadnieńzwiązanychzdziałalnościąwywiadu
IIRzeczypospolitejipolskichsłużbinformacyjnychwczasieIIwojnyświatowejwymagającychzbadaniaiwyjaśnienia,aktóreniezostałyporuszone
wprezentowanymtomie.Mamyjednaknadzieję,żemateriałytebędąpomocnewprowadzeniudalszychbadańnaukowych.
NakoniecchcielibyśmydopełnićmiłegoobowiązkuipodziękowaćwszystkimAutoromzapodjęcie—wwieluprzypadkachkolejnyraz—współpracy
izazaangażowaniewprzygotowanieartykułówimateriałówźródłowych.
PiotrKołakowskiiAndrzejPepłoński
1Zob.Polskiwywiadwojskowy1918–1945.Materiały,podred.P.KołakowskiegoiA.Pepłońskiego,Toruń2006,ss.593orazWywiadwojskowyIIRzeczypospolitej.Materiały,podred.
P.Kołakowskiego,A.Pepłońskiego,Kraków2011,ss.409.
