Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
odBerlina64.
Dośćciekawąpraktykąprowadzonąprzezkomunistów,awspieranąprzezgdańskichurzędników,byłowpisywaniedodokumentówtymczasowych
pobytówwGdańskuosobom,którefaktycznieznajdowałysięgdzieindziej.Takiprzypadekmiałmiejscew1925roku.Wtedytopolscyagencizostali
włączenidodelegacjikomunistówukraińskichipolskichudającychsiędoMoskwynaIIZjazdKPZU(KomunistycznejPartiiZachodniejUkrainy).
NadworcuwGdańskustudentpolitechnikiChłończekałnawspomnianągrupę,abyprzekazaćimsfabrykowanedokumenty.Umożliwiałyonedalszą
nieskrępowanąpodróż.Prawdziwedokumentyzostałyzabrane,bypopowrocie,powpisaniunieprawdziwegoczasuimiejscapobytuwGdańsku,oddać
jewłaścicielom.Tennielegalnyprocederpokazywał,opróczcharakteruwspółpracyNiemieciZSRR,szerokozakreślonepoleoddziaływaniaIII
Międzynarodówki.Polskiwywiadpoprzeztęakcjęustalił16czołowychczłonkówKPZU,wobecktórychzaleconoobserwację,orazrozpracowanotrasę
przerzutowądlakomunistów65.
OdpołowylatdwudziestychwWolnymMieścieGdańskudośćdynamicznierósłwsiłęruchhitlerowski.Oilew1926roku„Narodowosocjalistyczna
NiemieckaPartiaRobotników”(dalej:NSDAP)liczyławmieścieokoło80członków,totrzylatapóźniejbyłoichjuż100,aw1930rokuokoło400.
AktywnibyligłównienapłaszczyźniegłoszeniahasełpowrotuGdańskadoNiemiec.PozatymcharakteryzowałaichwrogośćwobecRepubliki
Weimarskiej,równieżjejpolitykizagranicznej.Integralnączęściąpartiibyłytzw.bojówki:DieSturmabteilungenderNSDAP(oddziałyszturmowe,dalej:
SA)iDieSchutzstaffelderNSDAP(sztafetyochronne,dalej:SS)66.Ruchten,zgodniezeswojąideologią,niemógłznaleźćporozumieniazkomunistami.
AdolfHitleruważałbowiemkomunizmzagłównegowroganaroduniemieckiego.
Nategorodzajupodłożu,odpoczątkulattrzydziestych,rysowałsięwGdańskukonflikthitlerowcówzkomunistami.Ciostatniporozumielisię
zgdańskimisocjalistami,tworzącwtensposóbfrontprzeciwwspomnianymczłonkomNSDAP.Wgrudniu1930rokupołączonesiłyzapowiadały
zorganizowaniepochoduulicamiGdańska.Całyprzemarszmiałbyćzabezpieczonyprzezczłonkówbojóweksocjalistycznych,którzygotowibyli
doewentualnychstarćzbrojnychzpolicją67.Podobnaakcjamiałmiejscew1932rokuweWrzeszczu.Grupaskładającasięz18osób,złożonapopołowie
zkomunistówisocjalistów,zamierzałazorganizowaćdemonstracjeuliczneprzeciwkopolitycehitlerowców.Głównymjednakcelembyłosprowokowanie
ludnościdowzięciaudziałuwbójkachulicznychiukazaniesłabościwładzygdańskiej68.
SSprzedwejściemdoDanzigerHof.PocząteklattrzydziestychXXw.
Odkońcalatdwudziestychkontaktydyplomatyczneobupaństwsięosłabiały.Jednymzpowodówmogłobyćpomniejszaniezaufaniawobecsiebie
poprzezzawieranieodrębnychukładów,zarównoprzezNiemcy,jakiZSRR,zinnymikrajamieuropejskimi.TakbyłowprzypadkuprzyjęciaprzezBerlin
planuYoungaorazwejściadoBankuRozliczeńMiędzynarodowych.Szczególnietoostatniemocnonadwyrężyłostosunkiobukrajów,bowiemZwiązek
Radzieckiuznałjezapodstawęzerwaniawszelkichwcześniejszychporozumień69.PodobniezawartyukładonieagresjipomiędzyZSRRaPolską,25lipca
1932roku,wywołałnegatywnekomentarzewniemieckiejprasie70.Należyprzypomnieć,żejednymzewspólnychcelówpolitycznychbyłowymazanie
PolskizmapyEuropy.KrokZwiązkuRadzieckiegowzmacniającysytuacjępolityczno-wojskowąWarszawymógłdziwićpartneraniemieckiego.Przede
wszystkimnależyjednakpodkreślić,żebezpośrednimbodźcemdozerwaniawspólnychdziałańbyłapostawaAdolfaHitlera,któryuważał,żepowinnosię
dążyćdozwalczeniakomunizmuwZSRR.Podobnegozdaniabyłyniektórekręgigeneralskie.Ostateczniewzajemnestosunkipolitycznezostałyprzerwane
w1933roku.
Polskiesłużbyinformacyjnewzakresieobserwacjiwspółpracygospodarczejniemiecko-radzieckiejskupiałysięgłównienaśledzeniurozbudowy
przemysłuwojennegoiwymianyhandlowejobukrajów.W1922rokuinformowałytakżeokilkunastuoficerachradzieckichpracującychwgdańskim
laboratorium,wktórymprodukowanogazytrujące71.WtymsamymczasieobserwacjipoddanofabrykębroniwGdańsku,którejdyrektorembyłCuhn,
agłównyminżynieremWerner.WedługinformacjipolskiegowywiaduprzesyłanostamtądkarabinydoRosjiRadzieckiej72.Dopierojednakwdrugiej
połowielatdwudziestychwzmożonoobserwacjęwspółpracygospodarczejobusąsiadówPolski.Wtymceluskierowanoodpowiedniedyrektywy
doekspozyturzzadaniemodnotowywaniaprzypadkówwspólnychdziałańwdziedzinieszerokopojętejgospodarki.PismoOddziałuIISztabuGeneralnego
z3września1926roku,przesłanenaręceszefawywiaduwGdańsku,stałosięjednocześniewytycznymiwywiadowczyminalata1926/1927.Dokument
ten,podzielonytematycznienatrzyczęści,zawierałnajpilniejszezadania.Punktpierwszydotyczyłpozyskiwaniainformacjinatemat„Przemysłu
wojennegoimobilizacjimateriałowej”.NakazanośledzenierozbudowyprzemysłuwojennegoniemieckiegowZwiązkuRadzieckimiwkrajachsąsiednich,
zaprzyjaźnionychzNiemcami,awięcHolandii,Szwecji,SzwajcariiinaLitwie.Kierunkiobserwacjimiałyzawieraćdaneofabrykach,któreprodukowały
dlaNiemiecsprzętwojenny,przedewszystkimartyleryjski,otym,jakibyłudziałkapitałuniemieckiegowewłasnychgałęziachprzemysłuwojennego
iwkrajachwspółpracującychorazilewynosiłasumakredytupożyczonegoZSRRprzezNiemcynarozwójtamtejszegoprzemysłuwojennego73.Gdańska
ekspozyturapolskiegowywiadutozadaniestarałasiędokładnierealizować,leczniezawszetraktowałajejakopriorytet.Materiałydotycząceprzemysłu
isytuacjiekonomicznejpozyskiwałagłówniezprasyorazogólniedostępnychinformacji,awmniejszymstopniuwwynikuobserwacjiinformatorów.
Szczególnymzainteresowaniem„dwójka”otoczyłagdańskiprzemysłmorski.Trudniłysięnimstocznie,otrzymującezlecenianabudowę,modernizację
iremontystatków.Polskiesłużbyinformacyjnemiaływiadomościowielkościzamówień,zktórychwynikało,żeznaczącyminwestorembyłwłaśnie
ZwiązekRadziecki.Informacjeprzekazywałagłówniegdańskaekspozytura.Od1929rokuwiadomościocharakterzehandlowymdostarczałatakże
EkspozyturaInspektoratuCełwGdańsku.Zbieraniewiadomościdotyczącychm.in.zagadnieńmorskichiprzemytunależałodojejpodstawowychzadań
wdziedziniewywiadowczej74.
TakżeekspozyturawPoznaniuprzekazywaładaneorozwijającymsięprzemyślestoczniowym.Jejinformatorzydonosiliw1925rokuobudowie
wSzczeciniedwóchradzieckichokrętów,którewraziewojnymiaływrócićdoNiemiec.Ponadtomogłybyćłatwoprzebudowanenapotrzebywojenne
wedługnajnowszychplanów.WtymsamymrokuPoznańprzekazałinformacjedoGdańska,żeodczerwcadowrześniawporciewSwinemünde
(Świnoujście)przebywałradzieckiczteromasztowiec,któregozałogaliczyła250ludzi.Głównymzadaniemmarynarzybyłaobserwacjaćwiczeń
niemieckichnamorzuilądzie75.Coprawdainformacjenatematjegowizytygdańskaekspozyturajużposiadała,alewielotorowerozpoznaniewskazuje
ważnośćzadańorazichintensyfikację.
Napoczątkulistopada1929rokugdański„BIG”otrzymałkolejnąinformacjępotwierdzającągospodarcząwspółpracęniemiecko-radzieckąnaobszarze
WolnegoMiastaGdańska.SenatgdańskiudzieliłwówczasgwarancjifinansowychstoczniKlawitter,któraotrzymałazamówienienabudowęstatkówdla
ZwiązkuRadzieckiego.PonadtostoczniaSchichau,womawianymczasie,kończyłarealizacjęwcześniejszychzamówień76.Tastocznianabudowęokrętów
nieotrzymywałażadnychzaliczek.GwarantemzapłatyzazrealizowaniezamówieniabyłrządniemieckiiWolneMiastoGdańsk.Miesięczniepozyskiwała
50tysięcyguldenówodSenatu77.Współpracawtymzakresiemiałaswojeprzełożenienastosunkipolityczneniemiecko-radzieckiepanującewGdańsku.
Główniechodziłoozwalczaniekręgówmonarchistycznychprzezśrodowiskakomunistyczne.Teostatnie,podkonieclatdwudziestych,szczególniemocno
akcentowałyswojąobecnośćwGdańsku.KonsulZSRRwtymmieście,drIgnatijKalina,wywierałstaływpływnaSenat,bytennegatywnieustosunkował
siędomonarchistówrosyjskich.Częstowysuwałargumentmówiący,żeZwiązekRadzieckiskładapoważnezamówieniawgdańskichstoczniach,
costawiałotenkrajwkorzystnymświetledlakontaktównaliniiBerlin-Moskwa.Dobrymprzykłademukazującymskutecznośćzamierzeńdr.Kalinybyło
wydarzeniez1930roku,kiedytoprowadzonopertraktacjenabudowęstatkunakwotę4,2mlnmkniem.Argumentopoważnymzamówieniuspowodował
reakcjęSenatu,polegającąnawydaleniuzmiastatrzechoficerówbyłejarmiirosyjskiejorazrozwiązaniuklububyłychoficerówrosyjskichwGdańsku.
PonadtousuniętozbudowanegopomnikakuczciżołnierzyrosyjskichpoległychwIwojnieświatowejorzełkarosyjskiego.Fundatorempomnikabyła
koloniarosyjskamieszkającawGdańsku78.
KonieclatdwudziestychorazpoczątektrzydziestychdlaGdańskastałpodznakiemwalkizkryzysemgospodarczym79.Należyteżpamiętać,
żeodlistopada1929rokuNiemcyborykałysięzpoważnymkryzysemekonomicznym,comiałoprzełożenienastosunkizMoskwą.Wwynikutego
zmniejszonoliczbęzamówieńwZSRR,którywtymsamymczasiewydawałkoncesjefirmomamerykańskim80.Wtensposóbrekompensowanosobie
stratywynikającezprzerwywewspółpracyzBerlinem.Mimożejużodkońcalatdwudziestychdochodziłodorozluźnieniakontaktówgospodarczych
pomiędzypartnerami,todopierowmarcu1930rokuprasaszczecińskaopublikowałaszeregartykułównatematzaostrzeniasięstosunkówniemiecko-
