Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
NarracyjnypotencjałpozaludzkichświadkówZagładyjestpodkreślanyrównieżprzezbadaczy
środowiskowejhistoriiHolokaustu,skupiającejsięnarelacjach,jakiezachodząmiędzyczynnikamiludzkimi
anie-ludzkimi29.Jednymzobszarówjejbadań,ajednocześnieinspirującychoddziaływań,jestsztuka
współczesna,która,podejmująctematykęZagłady,sięgaporeprezentacjeśrodowiskanaturalnego.Wtakich
projektachartystycznych,należącychdonurtusztukibiologicznej,kładziesięnacisknapodmiotowość
środowiskanaturalnegooraznajegozdolnośćdokomunikowaniaotraumatycznymwydarzeniu.
WzwiązkuzBiennaleSztukiWspółczesnejwBerliniew2012r.artystaperformerŁukaszSurowiec
zrealizowałprojektBerlinBirkenau,któregoczęśćpolegałanaprzesadzeniutrzystubrzózzokolic
Brzezinkidoberlińskichparków,skwerówimiejschistorycznych.Naprojektskładałosięteżwystawienie
wgalerii2tys.sadzonekbrzózpochodzącychznasiondrzewrosnącychwpobliżudawnegoobozuzagłady.
Każdyzezwiedzającychmógłzabraćdodomudoniczkęzsadzonką,doktórejbyłdołączonyspecjalny
certyfikat:
Tasadzonkawyrosławiosną2012r.znasionlasubrzozowegozterenubyłegoobozukoncentracyjnego
Auschwitz-Birkenau,gdziemilionyludzibyływięzioneizamordowaneprzeznazistowskireżym.Jest
tożywyfragmentpamięci,naturalnearchiwum,któreopowiadaocierpieniuiniezliczonychśmierciach
wobozie.Tendokumentpotwierdzaautentyczność[wyróżnieniaJ.K.L.]sadzonki,atakżezobowiązanie
okazicieladoopiekinadrośliną30.
Jakwidać,iwtymwypadkumamydoczynieniazfigurąopowieścipozaludzkiegoświadkaZagładyoraz
zparadygmatemautentyczności,któryjednakwprzeciwieństwiedopraktykmuzealnychniepolega
nautrzymaniuobiektuwstaniezprzeszłości,leczkoncentrujesięnatransformacjach,jakimpodlegaświat
przyrodynaskutekHolokaustu,takżepoupływiewielulatpowojnie31.
AkcentującnarracyjnypotencjałpozaludzkichświadkówZagłady,wartopamiętać,żeprzypisywane
imznaczeniarodząsięnastykuintencjitwórcyorazprojekcjiodbiorcyprojektuartystycznego,performansu
czyekspozycjimuzealnej.Konstruowanieznaczeńwtakrozumianymłańcuchukomunikacjitymtrudniej
poddajesiękrytycznejrefleksji,imsilniejszetowarzyszymuprzekonanieowyjątkowejrandzeautentyku,
którynabierawręczwymiarusakralnegojakoprzedmiotczyelementprzyrodymającyniegdyśstyczność
zbezprecedensowymludobójstwem.Cociekawe,nawetświadomość,żeowaautentycznośćjestwpewnym
stopniukonstruowana,niemusiprowadzićdozakłóceniajejafirmacji.PiotrCywińskipisze:
Autentyzm,nawetzdefiniowanyjakowartośćnadrzędna,majednakswójcel,jestnimczytelność.Ztego
względuwnajbardziejautentycznymMiejscunależywielokrotniegłębokoprzemyśleć,comusizostać
odtworzone,odnowione,odbudowane,abypozostałość,wielkapozostałośćniestałasięnieczytelna32.
SłowatewistociepotwierdzająrozpoznanieAnnyZiębińskiej-Witek,którejzdaniemhistoryczne
znaczenie,jakiewyczytujemyrzekomozsamychartefaktów,wrzeczywistościjestwytwarzaneprzez
twórcówwystawiosobydecydująceokształcieprzestrzenimiejscpamięci33.Badaczkaekspozycji
Holokaustuzwracauwagę,żestanobecnytakichmiejsc,jakMuzeumAuschwitz-Birkenau,muzeum
naMajdankuczywSztutowie,jest„pewnegorodzajukreacjąitworzeniemwłaściwiecałkowicienowych
jakościzpretensjamidoautentyczności”34.Przypominaprzytymm.in.oodtworzeniuzbiorowejszubienicy
ikominakrematoryjnegowAuschwitzIorazowymianiezewnętrznychczęścibarakówwdawnymobozie
Stutthof.Wtymkontekścienależypamiętaćrównieżorekonstrukcjijednegoznajważniejszychmiejsc
symbolicznychwMuzeumAuschwitz-Birkenau,jakimjestŚcianaStraceńnadziedzińcubloku11,oraz
otym,żedrutykolczaste,stanowiącejedenznajbardziejrozpoznawalnychznakówikonografiiobozowej,
przezmuzeumwymienianenanowecokilkalubkilkanaścielat,ponieważszybkoniszczejąpod
wpływemwarunkówatmosferycznych.
OczymucząmaterialneśladyHolokaustu?
WprzypadkuMuzeumAuschwitz-Birkenauwątpliwościbudzinietylkowystawienienawidokpubliczny
pryzmywłosów,leczwywołująjetakżeinne,ikoniczneelementywystawy,takiejakstertybutów,walizek,
naczyńczyokularów.JamesE.Youngtwierdzi,żezaichsprawąpatrzymynaofiaryludobójstwaoczami
sprawców.Rzeczyodsłaniająprzednamijedynienieobecnośćswoichwłaścicieli,agłówniemomentich
zagłady35.Niejesttoopowieśćożyciu,opodmiotowości.Poprzeznagromadzenierzeczyowszem
zostajeunaocznionamasowośćeksterminacji(zgodniezintencjątwórcówekspozycji),alejednocześnie