Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
Zarysgeografiispołeczno-ekonomicznejAustralii
1.2.
Budowatektonicznaiukształtowaniepowierzchni
PodwielomawzględamiAustraliajestwyjątkowymmiejscemnaZiemi.
Tokontynentnajmniejszy,najsłabiejzaludniony(pozaAntarktydą),najpóź-
niejodkrytydlaEuropejczyków,kontynent–państwo.Owyjątkowości
Australiidecydujątakżecechyfizycznogeograficzne.Jestonakontynentem
najbardziejsuchym,wcałościznajdującymsięnapółkulipołudniowej,
onajwiększejliczbieendemicznychgatunkówroślinizwierząt,onajmniej-
szymzróżnicowaniuorograficznym(najbardziejpłaski)ionajmniejszej
wysokościnadpoziomemmorza.
Budowatektonicznawskazuje,żewprzeszłościAustraliatworzyłajeden
kontynentzAmerykąPołudniową,Antarktydą,Dekanem,częściąAfryki
iMadagaskarem.Gondwana,botaknazywasięwpaleogeografiitenregion,
zacząłrozpadaćsięnaprzełomietriasuijury.Wtedyjeszczewskład
spójnegozAustraliąobszaruwchodziłym.in.NowaGwinea,Tasmania
iNowaKaledonia.Podziałtegoobszarunastąpiłdopierowplejstocenie,gdy
pookresiewielkichzlodowaceńpodniósłsiępoziommórznaświecie.
Dzisiajkontynent,jakimjestAustralia,tworzyzwartyobszaromało
urozmaiconejliniibrzegowej(wyspyipółwyspytotylkook.200tys.km
2),
wyjątkowojednostajnypodwzględemukształtowaniapowierzchni(Maik
2003).Podstawowymelementemtektonicznymjestmocnospeneplenizowa-
naprekambryjskaplatformakrystaliczna,składającasięzwielumniejszych
tarcz,aobejmującajegozachodnią,południowąipółnocnączęść.Sama
platformajestczęściąwiększejstruktury–płytyindoaustralijskiej(Mydel,
Groch1999)–por.ryc.7.
Peneplenaznaczytyle,co„prawierównia”.Jesttozatemobszar,który
poddanybyłdługotrwałymprocesomgeomorfologicznym,wwynikuktórych
powstałjedynielekkopofalowanyobszar,zwidocznyminapowierzchni,
częstoarchaicznymi,skałami.WAustralii,wśródskałbudującychtarcze,
występujągranity,kwarcyty,gnejsy,łupkimetamorficzneetc.Pojawiająsię
takżebardzostareskałyosadowe–zlepieńce,piaskowce,łupki,skały
węglanowe.Wtych,powstałych2,3mldlattemu,osadachodnaleziono
szczątkiorganiczne.Wutworachprekambryjskich,wczęścizachodniej
iśrodkowejpłyty,znajdująsięcennezgospodarczegopunktuwidzenia
metale:żelazo,cynk,ołów,srebro,miedź,uran,nikiel,złoto,cyna,wolfram,
molibden,tantal,kobalt,mangan,berylimika.Wewschodniejczęścipłyty,
wmłodszych,paleozoicznych,osadachodnalezionozłoto,związkipolimeta-
liczneimetalerzadkie.Wjeszczemłodszych,trzeciorzędowych,warstwach
zalegajązłożaboksytu–PółwysepYork,rejonGove,GóryDarlingirejon
Kalumburu.Australiamatakżenajwiększenaświeciezłożauranuznajdujące
sięwpiaskachróżnegowieku.Wśrodkowejipółnocnejczęściwschodniego
wybrzeżaodkrytorutyl,ilmenit,monacyt(Encyklopediageograficzna…
1995;Olszewski1988).
