Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
Rozdział1.Państwa
przeciwstawionozupełnienowyrodzajufortyfikacji,twierdzegwiazdy[traceitalienne,
bastionfort].Zdolnedoichbudowybyłyjednaktylkopaństwa.
Brońnierdzewiała,wielumężczyznczęstosięgałoponią,byprowadzićwojny
przeciwkosobie.Trudnonieokreślićlat1500–1700Hnajbardziejwojowniczymi”.
WwiekuXVIbyłomniejniżdziesięćlatpokoju,awXVIIjeszczemniej,zaledwie
czterylata.WXVIw.HiszpaniaiFrancjarzadkoprzestawaływalczyćzesobą,
aXVIIImperiumOtomańskie,HabsburgowieaustriaccyiSzwecjawstaniewojny
pozostawaliniemalbezprzerwy,natomiastnawschodzieEuropyPolskaiLitwa
walczyłyprzeciwRosji.
NiecomniejskłonnościdowojenujawnianowXVIIIw.,wktórymwEuropie
przezszesnaścielatpanowałpokój(Parker1996,1;por.VanCreveld2014,17–59).
HWojnatrzydziestoletnia”wiekuXVIIprzyniosławyjątkowotrudnedo
wyobrażeniaskutki.HWojnatrzydziestoletnia”wiekuXXróżniłasię,międzyinnymi,
dwudziestoletniąprzerwą.
NieprzypadkiemniepadłosłowoHżołnierze”.Współcześniepostrzegamyich
jakomężczyzn(ikobiety)mieszkającychwkraju,dlaktóregowalczą.Takjestod
niezbytdawna.Nazwywkilkujęzykach(niemieckiSoldat,angielskisoldier,francuski
soldat,hiszpańskisoldadoczyrosyjskiСолдат)wskazująnadługąhistorięnajem-
ników,świadczącychusługiwojskoweprzezokreślony,zwyklekrótkiczaszauzgod-
nionewynagrodzenie(solidusbyłrzymskągrubązłotąmonetą).Bodajnajczęściej
nazywanisąkondotierami,możedziękiMachiavellemu,nieszczędzącemuimkrytyki.
PrzypadkiemszczególnymbyłAlbrechtvonWallenstein,angażującywłasnymajątek,
bywystawićarmię(w1625r.liczącą50tys.ludzi)walczącądlaHabsburgów.Choć
stopniowoprzechodzonodosiłzbrojnychtworzonychzpoboruwłasnychpoddanych,
tojeszczewdrugiejpołowieXVIIIw.wNiemczechkwitłSoldatenhandel,którego
centrumbyłoksięstewkoHesja-Kassel.PrzeciwwalczącymoniepodległośćStanów
Zjednoczonychjegowładca,specjalizującysięwświadczeniutakichusługgłównie
WielkiejBrytanii,wysłałdoAmerykiPółnocnej12tys.swychpoddanych.Stanowili
onitampołowęoddziałówzNiemiecwalczącychpostroniebrytyjskiejiczwartą
częśćsiłWielkiejBrytanii(Showalter2007).
Krokpokrokujednakpaństwoprzejmowałocałośćprzygotowaniaiprowadze-
niawojen.Potrzebyrosły,leczdługoniebyłynazbytduże.JakpiszeVanCreveld,
odHwyższychwarstwbrałoonoadministratorówioficerów,odśrednichpodatki,
aodniskichzarównopodatki,jakiludzijakomięsoarmatnie”.Zaciągbyłnajczę-
ściejdobrowolny,aodsetektrafiającychdoarmiiiobciążeniepodatkaminawetnie
zbliżałysiędopoziomuwdemokratycznym,liberalnympaństwiewXXw.(Van
Creveld1999,189–20).
Pełniejszyobraz,bezidealizowania,nakreśliłTilly.Wartykuleoprowokacyj-
nymtytuleHProwadzeniewojenibudowaniepaństwajakoprzestępczośćzorganizo-
wana”pokazuje,jakbliskoznajdująsię,należącdojednegociągu,działalnośćpolicji
iprowadzeniewojny,bandytyzm,piractwoigangsterstwo.Piszejednak:HNawetgdy
użycieprzezrządsiłynarzucawielkieciężary,częśćludzimożeprzecieżzdecydo-
wać,że[wartość]innychusługoferowanychprzezpaństwo[government]przewyższa
kosztygodzeniasięnamonopolprzemocy”(Tilly1985/2017,224,225).
