Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ewolucjanowożytnegopaństwa
29
Różnicemiędzyudziałamiwwydatkachbudżetuiwdochodzienarodowym,
początkowoogromne,wmiędzywojniumniejsze,mówiąowzględniemałejroli
państwa.Wzrostodzwierciedlałzaostrzaniesięrywalizacjigeopolitycznej,zwłaszcza
wrezultacieWeltpolitikNiemiec,choćwpływmiałyiwojnyburskie.PrzedIIwojną
światowąWielkaBrytaniazbliżyłasiędokresuswychmożliwości.
UrsulaHicksdostrzegła,żewydatkisocjalnepojawiłysiędopierow1890r.;
przekraczając22mlnfuntów,stanowiłymniejniż2%ogółuwydatków.W1950r.
wyniosłyokoło18%,cooznaczaudziałniższy,leczjużnierażąconiższyodwydatków
militarnych.Największeinajszybciejrosnące,conajmniejod1923r.,byływydatki
naoświatęiochronęzdrowia.Zczasemcorazwyraźniejwidaćwydatkizwiązane
zbezrobociem,zbudownictwemmieszkaniowym,zezmieniającymisięformami
ubezpieczeńspołecznych[socialsecurity].W1951r.ichkwotasięgnęła1,642mld
funtów(Hicks1958,30–31).
UstrójWielkiejBrytaniizmieniałsię,oddalającsięodideiLocke’a.Porefor-
machprawawyborczegowlatach1832i1867,wpołowielat80.,wreszciew1918
i1928r.,czynneprawouzyskaliwszyscydoroślipowyżej21lat.Od1969r.wiekten
obniżonodo18lat.
WStanachZjednoczonychwydatkinasiłyzbrojnezmieniałysięgwałtownie.
W1940r.stanowiłyone17,5%wydatkówfederalnych,w1941r.już47,1%,bydojść
doprawie90%w1945r.Pokilkulatachudziałtenspadłdo32%,bypodkoniec
prezydenturyTrumanainapoczątkukadencjiEisenhowerawzrosnąćdoblisko70%.
Eisenhowerjednak,przekonanyowiększymznaczeniugospodarki,zmniejszyłich
udziałdookoło50%.Kolejniprezydencizmniejszaligodomniejniż23%w1980r.
PodczasprezydenturyRonaldaReagana,pokilkulatachwzrostuudziałuokilka
procent,tendencjaspadkowapowróciła.Od1994r.niemalstaleudziałpozosta-
wał,czasamiznacznieponiżej20%,awlatach2020i2021niecotylkoprzekraczał
11%.UdziałtychwydatkówwPKBbyłwielokrotniemniejszy.W1940r.wynosił
1,7%,tylkowlatach1943–1945wynosił36–37%,późniejnajczęściejniesięgał10%,
awlatach2014–2021wahałsięmiędzy3,1a3,4%(https://www.whitehouse.gov/omb/
budget/historical-tables,tabele1.2i3.1).
ConajmniejwrównymstopniuzmieniałysięwStanachZjednoczonychwydatki
socjalne[welfare].Przedstawiajewykres1.1.
NapoczątkuXXw.udziałwydatkówzwiązanychzpolitykąopiekuńcząrządu
federalnego,władzstanowychilokalnychwPKBwynosiłledwie0,1%i,cowięcej,
doWielkiegoKryzysuwzrósłtylkodo0,2%.JednakNowyŁadzwiększyłichudział
wPKBdo2,1%w1940r.Oznaczałotoniemałozpunktuwidzeniawydatkówrządu
federalnego;jednakitenwskaźnikspadałszybko–z43,7do30,5%w1941r.,10,2%
w1942r.i2–3%wkolejnychlatachwojny.Polatach1947–1950,kiedywahałsię
wokół30%,iwiększościlat50.,gdymieściłsięwyraźnieponiżejnawet20%,jużod
1958r.zacząłniemalnieustannerosnąć.Wlatach60.zbliżyłsiędo40%,w1974r.
przekroczył50%,aw1995–60%.Od2013r.,zwyjątkiem2020,sięgalubprzekracza
70%,niekiedyznacznie.UdziałwPKBbyłipozostajedużoniższy.W2021r.(czyli
wczasiepandemii)udziałwyniósł6,3%PKB(https://www.usgovernmentspending.
com/welfare_spending_history,https://www.whitehouse.gov/omb/budget/historical-
-tables,tabele1.2i3.1).
