Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
jeszcze,żedozapoczątkowaniaprzebiegutychprocesówniejestkoniecznybodziec
pochodzącyześrodowiskazewnętrznego.
Jakieprocesyżycioweorganizmumożnauznaćzaprzejawpracyjego
wewnętrznegoczasomierza?Otóżzanimzaczniemyśledzićnchód”zegarówbio-
logicznychnapodstawiewybranychprocesówżyciowychzwierząt,musimystwier-
dzić,żenieznamyżadnejczynnościorganizmu,którabyprzebiegałaniezależnie
odinnych,dlategoteżtrudnomówićojednymprocesie.Naprzykładaktywność
ruchowazwierzątjestpowszechnieuważanazaprzejawdziałalnościichwewnętrz-
negomechanizmuczasowego,aprzecieżwiemy,ileróżnychczynnikówwchodzi
wjejzakres.Czyoznaczato,żewszystkieonemogłybydostarczaćnaminformacji
opracytegomechanizmu?Prawdopodobnietak-gdybyśmytylkopotrafiliśledzić
ichprzebiegwczasie.
Innąbardzocharakterystycznącechąjestto,żewszystkiedotychczaszbadane
wwarunkachstałychprocesyrytmiczneniezmieniająsięwcykluściśledobowym,tzn.
24-godzinnyrytmobserwujesiętylkowtedy,gdyorganizmysąhodowanewzmienia-
jącychsięwarunkachświatłaiciemności(dniainocy).Natomiastpozastosowaniu
warunkówstałych(np.stałejciemnościczystałegooświetlenia),tojestwarunków,
wktórychujawniasiępracawewnętrznegozegarabiologicznego,przebiegróżnychpro-
cesówżyciowychwykazujeodchylenieodokresu24-godzinnego.Naprzykładruchy
liścifasoliwstałejciemnościodbywająsięwrytmie25-26-godzinnym(BünningiStern
1930),mimozy(Mimosapudica)zaśwrytmie22-23-godzinnym(Bünning1958).
Aktywnośćruchowakaraluchaamerykańskiego(Periplanetaamericana)wtakich
warunkachwykazujecykl24,5-godzinny(Szymański1914).WedługBruce(1960)
zakrestychwahańdlaróżnychorganizmówmieścisięwgranicach20-28godzin,tzn.
ujawniającasięwstałychwarunkachrytmikamaokresniekrótszyod20godzininie
dłuższyod28godzin.
NapodstawiewynikówróżnychilicznychbadańAschof(1952,1958,1959)
stwierdziłistnieniepewnejreguły:zwierzętaonocnymtrybieżyciaumieszczane
wstałejciemnościwykazująrytmkrótszyod24godzin,umieszczonezaśwstałym
świetle-dłuższy.Odwrotniezachowująsięzwierzętaodziennymtypieaktywności.
Halberg(1959)zaproponowałdlarytmówdobowychtermincircadian(złac.circa
-około,dies-dzień).Takwięcomawianeturytmypowinniśmynazywaćrytmami
okołodobowymi,ponieważichokresjestdłuższylubkrótszyod24godzin.Dla
uproszczeniawdalszejczęścitejksiążkibędzieużywanyterminndobowy”
,ponieważ
dlawykazania,żemamydoczynieniazrytmemokołodobowym,niezbędnesąspe-
cjalnebadania(będzieotymmowawrozdziale2).
Wstałychwarunkachśrodowiskaujawniasięjeszczejednacechacharaktery-
stycznadlarytmikidobowej,amianowiciejejspontaniczność(zang.Free-Running
Rhythm).Oznaczato,żewwarunkachśrodowiskapozbawionegowyznacznika
czasurytmikadobowadanegoprocesunieulegazaburzeniu,natomiastwystępuje
tzw.zjawiskodryfowania.Polegaononatym,żepoczątekizakończenieokreślonej
fazyrytmustopniowoprzesuwasięwczasiewstosunkudogodzinczasulokalnego.
Wdalszychrozdziałachtejksiążkipostaramysięodpowiedziećnapytanie:codaje
organizmowiposiadanietegotypuzegarabiologicznego?Obecniepoprzestaniemyna
Cechycharakterystycznerytmówdobowych17
