Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.TEORIAFANTASTYKI
Kłopotzmówieniemofantastycewliteraturzebierzesięprzede
wszystkimzespecyfikiliteraturyjakotakiej–jestonabowiemtwo-
remwyobraźni,jestfikcją,czymśzmyślonym,szczególnąformąkłam-
stwa.Fikcyjnośćtofundamentalnacechawszelkiejliteraturyina-
wetjeślidanedziełowykazujedalekoidącązgodnośćzrzeczywisto-
ścią–czyteżpewnąjejwizją–toitakdziełoowopozostajemyślową
konstrukcjąautora.
Przyjęłosięzaliczaćdoliteraturyniefantastycznejtakieutwory,
gdzieświatprzedstawionyzbudowanyjestzelementówuznawanych
zarzeczywiste.Analogicznie,byutwóruznaćzafantastyczny,musi
pojawićsięwnimjakiśmotywnierzeczywisty,jawniesprzecznyzdo-
świadczeniemempirycznym.Innymisłowy:fantastycznośćdanego
dziełamożnabyoceniać,przenosząckryteriafantastycznościześwia-
tarzeczywistegodoświataprzedstawionegowdzieleliterackim.Ale
takieujęcienieuwzględniaspecyfikiliteraturyjakozgruntufikcyjnej
iprowadzidoszeregupułapek.
Popierwsze,znakomitawiększośćdziełliterackichopisujewyda-
rzeniaipostaci,którenigdyniezaistniaływrzeczywistymświecie.
Gdybywięcprzyjąć,żeto,cowempirycznejrzeczywistościnieist-
nieje,jestfantastycznewliteraturze,okazałobysię,żecałaliteratura
jestfantastyką.Tooczywiściewniosekabsurdalny.
Podrugie,nawetjeśliprzyjmiemyfikcyjnośćliteraturyiwynikają-
cąztegonieprawdziwośćopisywanychzdarzeńzarzeczoczywistą,
ioceniaćbędziemyrealnośćfabułytak,jakbyśmyocenialiprawdzi-
wewydarzenia,taktykatawykażenoweparadoksy.MarekWydmuch
wswejksiążceoliteraturzegrozyprzytaczadwabardzotrafneprzy-
kłady2.KomentująccyklprzygódŚwiętegozauważa,żebohaterów
posiadaszeregcechzupełnieniemożliwychurzeczywistegoczło-
wieka(rzeczzwykłaukażdegosuperbohatera),amimotakjaskra-
wejniezgodnościowychcechzempiriąniktnieuznałbyowychopo-
wieścizafantastyczne.Zdrugiejzaśstrony,wpowieścitakiejjakŚwiat
zaginionyArturaConanDoyle’awystępujemotywewidentniefanta-
styczny–obszarZiemizamieszkanyprzezprzedpotopowemonstra–
aledziękiprostemuzabiegowi,tojestumieszczeniuakcjiwniepo-
2M.Wydmuch,Grazestrachem.Fantastykagrozy,Czytelnik,Warszawa1975,
s.11–15.
9
