Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.GATUNKILITERATURYFANTASTYCZNEJ
larnejikojarzonybywazniskimpoziomemartystycznym.Zarówno
wliteraturze,jakiwkinienieczęstospotykasiępróbykreowanianie-
samowitegonastroju–twórcyuciekająsięraczejdołatwiejszychśrod-
kówizamiastniepokoić,starająsięprzestraszyćbądźwzbudzićobrzy-
dzenie.Corazmniejwliteraturze„gryzestrachem”–wedługokre-
ślenia,jakiegoużyłRogerCailloisdlafantastykigrozyiktórymMarek
Wydmuchposłużyłsięwtytuleswejksiążki–corazwięcejzaś–jak
nazwałtoJerzySzyłak80–„gryzrepulsją”81.Literaturaniesamowita
nigdyjednakniecieszyłasięzbytnimuznaniemukrytyki:przykła-
demmogątubyćopinieKarolaIrzykowskiego,który,pomimopozy-
tywnegonastawieniadofantastyki,wartykulez1918rokupisze,iż
jestona„jakotaka”czymśniezmierniepodobnymdoliteraturypor-
nograficznej,bowiemjedynymjejcelemjestwywołanie„dreszczy-
kówigęsiejskórki”82.
Fantastykagrozyihorrorpozostająniezmiernieinteresującymzja-
wiskiemnietylkoliterackim,aletakżezpunktuwidzeniapsycholo-
giiczysocjologii.Skorostrachjestuczuciemnegatywnym,dlaczego
właściweludzietakchętnieczytająbudzącelękopowieściiogląda-
jąprzerażającefilmy?Freudpisałouczuciuniesamowitości,towa-
rzyszącymludzkościodniepamiętnychczasów,któretouczuciestop-
niowozepchanezostałodopodświadomości,alepewneprymityw-
nemodelemyślowenigdyniezniknęły83.Wumysłowościzbiorowej
śmierćiżycieniebyły–ichybawciążniesą–zupełnieodsiebie
oddzielone,stądmotywzjawzzaświatówpojawiasięwewszyst-
kichkulturach,achrześcijańskieobdarzenieowych„wizyt”moral-
nymsensemnieujęłoimgrozy84.Współczesnepojmowanieświata–
głębokoprzesiąknięteracjonalizmem–powoduje,iżodbiorcypo-
33
80J.Szyłak,Nowemetodybudzeniagrozy,„NowaFantastyka”1994,nr7,s.68.
81Oczywiściesąwyjątki.Oboktypowychhorrorówopierającychsięnaobrzydli-
wości–dobrymprzykładembędzietutwórczośćGrahamaMastertona–wciążdużą
popularnościącieszysięHowardPhillipsLovecraft,któregowręczkultowewpew-
nychkręgach,choćniewzbudzająceentuzjazmukrytykiutworycechująsiękonse-
kwentnieinieustanniekreowanąatmosferągroźnejniesamowitości.
82K.Irzykowski,op.cit.,s.45.
83M.Wydmuch,op.cit.,s.49.
84J.Delumeau,Strachwkulturzezachodu.XIV–XVIIIw.,InstytutWydawniczyPax,
Warszawa1986,s.75i86.
