Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
empirycznej.
Zasadybezwarunkowościiinnezasady,któredadząsięzniej
wyprowadzić,nazywaKantzasadamitranscendentnymi(względem
doświadczenia;A296).Sąto,jegozdaniem,takietwierdzeniajak
oistnieniuBoga,onieśmiertelnościduszy,opoczątkuwszechświata–
wtradycyjnejterminologiikwestieteologiczne,psychologiczne
ikosmologiczne.Kwestie,którezwykłosięobejmowaćwspólnąnazwą
metafizyki.
Myślwybiegawięcpozadoświadczenieotyle,oileposługujesię
zasadamitranscendentnymi,„którewykraczająpozawszelkiemożliwe
posługiwaniesiędoświadczeniem”.Inaczejmówiąc:myśląc,nietylko
wiążemynaszespostrzeżeniawpewnecałości,coumożliwianam
wogóledoświadczenieczegoś–naszamyślregulujetakżesamo
topostępowanieiotyle„wybiega”pozadoświadczenie:niemówi
wtedynicospostrzeżeniachanioichpowiązaniach,niemawogóle
treściempirycznej.Zasadytranscendentne(awięcmetafizyka)nie
mogąnaspouczyć,jakijestświat,któregodoświadczamy,leczjedynie
otym,jakonimmyślimy.Myślenieoświeciedoświadczanymtocoś
więcejniżwiedza.
Myślimywedlezasadtranscendentnychniezwyboru,niemożemy
sięwięcodtegopowstrzymać.Wybieganiemyśląpozazakres
doświadczenianależydoistotynaszejmyślipoprostu(„rozumludzki
(...)czujesięzmuszony”).Stądmetafizykaniejestbłędem,który
możnanaprawić:pytaniametafizycznezadajerozumowi„jegowłasna
natura”.
b.Możemytakże„wybiegaćpozadoświadczenie”wniecoinnym
sensie.Zdarzasiębowiem,żeużywamyzasadimmanentnych
niezgodniezichprzeznaczeniem;wiążemynimipojęcianiemające
treściempirycznej.Kantnazywato„transcendentalnymużywaniemlub
nadużywaniem”zasadimmanentnych(A296).Mamyznim
naprzykładdoczynieniawtedy,gdyprzypisujemyempirycznątreść
twierdzeniommetafizycznym:gdystosujemyzasadyimmanentne
dotakichpojęćjak„Bóg”,„dusza”czy„wszechświat”,takjakbyBóg,
duszaczywszechświatbyłyprzedmiotamitegosamegorodzajucostół,
drzewoczybitwapodGrunwaldem–przedmiotamimożliwego
doświadczenia.
