Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zasadasamizdatu
•
17
„równoległejpolis”.Wpierwszejfazie,żebypublikowaćwsamizdacie,trzebabyło
byćpisarzem,wdrugiejmożnabyłowsamizdaciezadebiutować.Pierwszafaza
byłacharakterystycznadlaetaputotalitarnego,drugapowstałanaetapietakzna-
komiciezanalizowanegoprzezHavlaspołeczeństwaposttotalitarnegozjegoeseju
Siłabezsilnych.
Wtymmomenciepojawiasiępewnatrudnośćnaturyteoretycznej:cotozna-
czy„byćpisarzem”?Słowackiprozaik,KarolHorák,kiedyjegodebiutprzezna-
czononaprzemiał,napisałponiekąddlasiebiesamego,jakosuigenerisćwiczenie
stylistyczne,powieśćCukier,żebywewłasnychoczachuzyskaćspołecznystatus
pisarza.Efektokazałsięzresztąznakomity:jesttojedenznajlepszychutworów
słowackichprzetłumaczonychnajęzykpolski.Pisarstwojestturozumianejako
pewnarolaspołeczna.PodobniemyślałMiroslavČervenka,jedenzuczniówMu-
kafovskiegoiVodićki,kiedynapoczątkulatsiedemdziesiątych,wyrzuconywłaś-
niezpracy,pisałdopolskichprzyjaciół:„Wiem,żebezaktupublikacji,twórczość
duchowajestniemożliwa...Tęnaukęwyciągnąłemzsemiologii”4.Czysamizdat
równieżkorzystałztegopouczenia,czyteżmusięprzeciwstawiał?
GdybynaświadkapowołaćIvanaJirousa(Magora),przywódcęczeskiego
undergroundu,należałobysięopowiedziećzadrugimczłonemtejalternatywy.
Jirouswłaśniepodadresempoprzedniejgeneracji,doktórejnależałČervenka,
stwierdzał,żeniewyobrażałasobieonażycialiterackiegobezwielkonakłado-
wychseriiwydawniczych,teatrubezwielkiejsceny,muzykibezsalkoncerto-
wych...Aprzecieżmimoichbrakupowstałsamizdat,teatrdomowyi„nielegal-
ne”nagraniamuzyczne5.
Zewspółczesnejperspektywymożnapowiedzieć,żewszystkieteinicjatywy
miałytensensspołeczny,żeukazywałyuzurpacjępaństwajakojedynegogestora
i„producenta”kultury,chronionegoprzedkonkurencjąpodwójnie:przezpań-
stwowymonopolwydawniczo-poligraficzno-kolportażowyorazprzezcenzurę
prewencyjną.Ichprzełamywaniebyłoistotąsamizdatu,nazwanątuprzezemnie
„zasadąsamizdatu”,czylipodstawąjegodefinicji,niezależnieodhistorycznego
zróżnicowanianagruncieposzczególnychliteraturnarodowych.
4CytujęzpamięcifragmentlistuMiroslavaČervenkidoLucylliPszczołowskiej;w1971roku,
kiedybyłemwPradze,Červenka,usuniętywokresiehusakowskiej„normalizacji”zInstytutuLite-
raturyCzeskiej,prosiłmnieoprzewiezienielistu,wktóryminformowałśrodowiskoIBL-uosytu-
acjiwczeskiejnauceoliteraturze.Ponieważlisttenmiałemprzewozićwpewnymsensie„nielegal-
nie”(zpunktuwidzeniaówczesnychwładzCzechosłowacjizawierałondane„nieprawdziwe”oraz
„szkalujące”ichdziałania),Červenkadałmigodoprzeczytania.Powielulatachlistutegoadresatka
niestetybądźjużniezachowała,bądźnieumiałaodnaleźćwswoimarchiwum.
5ParafrazujęzpamięciwypowiedźJirousazdyskusjioczeskimsamizdacie.
