Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ROZDZIAŁ1
Teorieintegracjimiędzynarodowejwobecreprezentacjiinteresów
grupowych–neofunkcjonalizm
Wielkieteorieintegracjieuropejskiej
Wzachodnioeuropejskiejmyślipolitologicznejmożnawyróżnićkilkatzw.wielkichteorii(
grandtheories
)próbującychwyjaśnićzłożoność
procesuintegracjieuropejskiej.Dopoczątkulatdziewięćdziesiątychdominującymparadygmatemteoretycznymbyłaopozycja
neofunkcjonalizm
verus
intergowermentalizm(liberalnepodejściemiędzyrządowe).Neofunkcjonaliściutrzymywali,żeintegracjapolityczna
iwzrostwładzynapoziomieponadnarodowymsądługoterminowąkonsekwencjąwcześniejszejwspółpracygospodarczej,kooperacja
wjednejdziedziniewymuszabowiemzacieśnianierelacjiwpowiązanychzniąobszarach,aprocestenokreślanyjestjakofunkcjonalny
spillover
.
Głównymiaktoramiwtychprocesachsąpodmiotyponadnarodowe,wtyminstytucje,elityigrupyinteresu,promującepogłębianie
integracji.Podejściemiędzyrządowe(intergowermentalizm)znaczeniedecydująceprzypisujepaństwomnarodowym,szczególnierządom,
traktującintegracjęeuropejskąjakoefektwspółpracyiwspółdecydowaniatychpaństw.Najważniejszaspośródkoncepcjimiędzyrządowych
–liberalizmmiędzyrządowy–zakłada,żewzrostznaczeniaiautonomiainstytucjiponadnarodowychsąwynikiemświadomejdelegacji
uprawnieńpaństwczłonkowskich.WedługgłównegoprzedstawicielategonurtuAndrewMoravcsika,władzeprowadzągręnadwóch
poziomach:napoziomiekrajowymdążądobudowaniapoparciaizapleczapolitycznegodlaswoichrządów,anapoziomie
międzynarodowymprowadządziałaniapolityczneumacniająceichpozycjęwewnętrzną[10].Obydwieteteorieodegrałypoważnąrolę
wbadaniachnadmechanizmamiintegracjieuropejskiej,wtymnadznaczeniemgrupinteresu,szczególniewlatachpięćdziesiątych–
siedemdziesiątychXXw.Zewzględujednaknaswojeistotneograniczeniazostałyzaniechaneprzezbadaczyposzukującychnowych
paradygmatów.
Funkcjonalizmineofunkcjonalizm
Spośródwielkichteoriiintegracjieuropejskiejgłówniefunkcjonalizmorazwywodzącysięzniegoneofunkcjonalizmuznająkluczowąrolę
grupinteresuwkształtowaniuzjednoczonejEuropy.Istotnymelementemfunkcjonalistycznegopodejściadostosunkówmiędzynarodowych
byłoskoncentrowaniesięnasposobachpraktycznegorozstrzyganiapojawiającychsięproblemówprzywykorzystaniumechanizmów
inarzędziintegracjiponadnarodowej.Głównytwórcaipropagatorperspektywyfunkcjonalistycznej–brytyjskihistorykisocjologDavid
Mitrany–przyznał,żeistniejącedotychczaswielkieteorietworzeniaładupolitycznegoispołecznegozawiodły,dlategoalternatywąmoże
byćpodejściefunkcjonalistyczne,którezamiastdoszukiwaćsięidealnego,stałegoporządkukryjącegosiępodpowierzchniąwydarzeń
uwzględniafaktycznązmiennośćrzeczywistości,dziękiczemudostarczyćmożeefektywniejszychrozwiązań[11].Towłaśniedanapotrzeba
lubzadanieokreślają,jakiprzyczyjejpomocybędąnajskuteczniejrozwiązane.Funkcjadeterminujenajwłaściwszydojejzrealizowania
instrumentwykonawczy,określajączarazemnakażdymetapiepotrzebęjegousprawnienia,izgodnieztąteząpowinnykształtowaćsię
wszystkierelacjemiędzypaństwami.Konsekwencjątakichzałożeń–twierdziłMitrany–jestto,iżfunkcjonalizmmożesprostaćwszelkim
zmianom,dajebowiemrozwiązaniaodpowiadającekonkretnympotrzebom,anieodwołujesiędosystemówteoretycznychczy
wyidealizowanychwizjispołecznych.
Wdoktryniefunkcjonalizmuzakładanyjestswoistymechanizmgospodarczo-technicznejdeterminacji,tzw.
spillover
effect
[12].Przewidywano,żezapoczątkowaniewspółpracywjednejdziedzinie(Mitranywskazywałprzedewszystkimnasektor
gospodarki),inicjujeirozwijakooperacjęwkolejnychobszarach.Transferfunkcjipaństwwdziedzinachobjętychintegracjąjest
konsekwencjąobiektywnejkonieczności,awięcprocesyintegracyjnesątuuruchamiane–odwrotnieniżufederalistówpostulujących
najpierwwprowadzenieinstytucjiponadnarodowych,ramprawnopolitycznych–jakoimpulsudozjednoczenia[13].Wedługfunkcjonalistów
topotrzeba,funkcja,jestbodźcemdopowołaniadożyciastosownejorganizacjiczyinstytucji,którastawiasobiezacelrozwiązaniedanego
problemu.Postępowaniezgodneztakimizałożeniamiumożliwipowstanieelastycznejstrukturyorganizacyjnej,mogącejzawsze
przystosowaćsiędonowychokoliczności.Ostatecznienarodzisięzłożonasiećpowiązańiinstytucjimiędzynarodowych,które
sprawowałybywszystkiefunkcjepełnionedotądprzezrządynarodowe–integracjaniepolitycznaprzekształcisięwpolityczną.Założenia
dotycząceanalizyprocesówintegracjieuropejskiejprzyjęteprzezfunkcjonalistówsąistotnewrozważaniachnatematgrupinteresu,
ponieważokreślająuwarunkowaniaroli,jakąodrywajągrupyinteresuwjednoczącejsięEuropie.
Neofunkcjonalistycznawizjaspołeczeństwajakogrysprzecznychinteresów
Neofunkcjonalizmjestkoncepcją,któramodyfikujeirozwijadorobekfunkcjonalistów,różnisięjednakodnichogólnąwizjąspołeczeństwa
iwywiedzionymiztegozałożeniatezaminatematmechanizmówjegofunkcjonowania.Neofunkcjonaliściprzyjmują,żenieistnieją
wspólne,uniwersalnewartości,awzwiązkuztymmożliwośćosiągnięciaspołecznegokonsensusujestminimalna.Społeczeństwo
macharakterheterogeniczny,pluralistyczny,ścieraniesięgrupinteresówjestzaśsposobemrozwiązywaniakonfliktów.Wtymkontekście
integracjamiędzynarodowarozumianajestjakowłaściweiefektywnewykorzystaniesprzecznychelementówistniejących
wspołeczeństwie[14].Neofunkcjonaliścipodkreślająznaczenieinteresuikonfliktujakomotorówdziałaniawsferzepolitykiigospodarki.
Państwojestprzeznichtraktowanejakostrukturazłożonaiwielowymiarowa,wktórejnajważniejsząrolęodgrywająnietylkoinstytucje
władzy,wtymgłównierząd,lecztakżeelitypolityczneigrupynacisku.Wszystkieteelementyartykułująswojeinteresyirealizująjew
działalnościpolitycznej.Neofunkcjonalistycznezałożeniaoswobodnejgrzeinteresówwspołeczeństwiedotycząteżprocesuintegracji
europejskiej,amianowiciesiłąnapędowąrozwojuwspółpracymiędzynarodowejjestwłaśnieścieraniesięinteresów.
Ztegopowoduneofunkcjonaliścipodkreślająznaczeniepolityki,wszczególnościzaśdoceniająjejrolęwprocesachintegracyjnych.
Wagępolitykizaznaczasięrównieżzinnegopowodu.Łączysiętozneofunkcjonalnymzałożeniem,iżcelemostatecznym
międzynarodowejintegracjigospodarczej,rozumianejgłówniejakointegracjawymiany(handlowa)iintegracjaczynnikówprodukcji
(kapitałuipracy),jestwprowadzeniewspólnegorynku.Wzwiązkuztymnależyznosićbarieryadministracyjne,techniczneorazfiskalne.
Jednakprocestegotypuniezajdziespontanicznie.Niezbędnajestjegokoordynacjaprzypomocypodmiotówpolitycznych.Pełnaintegracja
gospodarczaniebędziewięcmożliwabezwymiarupolitycznego,któryobejmujezarównofunkcjeinterwencyjneiregulujące,sprawowane
przezwładzepubliczne,jakiniezbędneujednolicaniepolitykrządowychoraztworzeniewspólnychinstytucji.
Wmiaręjaknowoutworzoneinstytucjeeuropejskieprzejmująnasiebiecorazwięcejsprawiobowiązków,następujestopniowytransfer
suwerennościzpoziomuwładznarodowychnapoziompowołanychorganizacjiponadnarodowych.Ztympostępujerównieżtransfer
lojalnościelit,partiipolitycznychigrupnaciskudonowegocentrumpodejmowaniadecyzji,coprowadzidoumocnienia
integracji[15].Zjawiskotaksilnegopołączeniasferygospodarczejzpolitycznątłumaczylineofunkcjonaliścizapomocąefektu
spillover
[16],któryprzejawiasięwcorazwiększejwspółzależnościgospodarek.Abyuniknąćzakłóceńrynkowych,należyujednolicić
politykipubliczne,atopociągazasobąintegracjęwkolejnychsferachpolitycznych.Generowanesąkolejnezadaniadlanowopowstałych
instytucji–wmiarębudowystrukturintegracyjnychtworzysiępopytnacoraztonowefunkcje,któremiałybyzaspokajaćtestruktury,jak
równieżdalekosiężneplany(np.budowawspólnegorynku).Wymagatoszeregupomniejszych,wstępnychdostosowań,jaknp.koordynacji
