Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
niezrozumiale,gadać,gwarzyć’,coodnosimydoniewprawnegoposługiwaniasiękodem
głosowym,aleniewerbalnymwniemowlęctwie.
Niemożnapominąćjeszczejednegoelementurozpatrywanejrelacji:milczenie
–mówienie,toznaczywyrazu
cisza
.Sięgnięciedojegoetymologiiprzynosiważne
uzupełnieniedanych.Wprawdzieformarzeczownikowawznaczeniu‘spokój,milczenie’
wymienianajestdopierowXVII-wiecznymsłownikuKnapskiego[14],alepodstawowydla
niejprzymiotnik
cichy
jestzaświadczonyodXVw.wznaczeniu‘niegłośny’,cowięcej
–jegopierwotneznaczenie‘prosty,równy’(następnie‘powolny’)przybliżanas
doprzypuszczalnegopierwotnegoznaczeniawyrazu
milczenie
.
Ztakimzasobemleksykalnymrozwijałasięwjęzykupolskimopozycyjnaparapojęć,
którazjednejstronymiała
mówienie
,azdrugiej–
milczenie
i
ciszę
.Wciągudziejów
nastąpiławyraźnaspecjalizacjaznaczeniadrugiejstronytegoukładu.Wystarczy
przywołaćtumateriałilustrującyużyciatekstowezawartew
Słownikujęzyka
polskiego
[15]oraznasządzisiejsząkompetencjęjęzykową,żebystwierdzićfakttej
specjalizacji.
Definicjasłownikowaustalajedynie:
cisza
‘brakwszelkichodgłosów,hałasów;
milczenie’oraz
milczenie
‘chwila,okresciszy’.Jakwidać,jesttodalekieodprecyzji,
nadtozawierającewobuwypadkachsygnałysynonimiczności;dodatkowoprzypisujesię
milczeniu
znamienneograniczenieczasowe.
Owielewięcejmożnawyczytaćzilustracjitekstowychprzytoczonychwkażdym
artykulehasłowymSJPD.Kontekstoweużyciaobuwyrazów:
milczenie
i
cisza
,pozwalają
jerozgraniczyćiokreślić:
ciszę
jakoistniejący,ustabilizowanylubstającysięstan
materii,zaś
milczenie
jakowynikdziałaniauczestnikówaktukomunikacjispołecznej.
Cisza–nastała
(cmentarna);
zaległa
(komnatę);
kładłasięnamiasto
;
zapanowała
;
szła
odgór
;
trwała
(wlesie);
krzykrozdarłciszę
;adalejwyrażenia–
cisza
:
martwa
;
głęboka
;
rozległa
;
głucha
;
grobowa
;
nabrzmiała
;
niczymniezmącona
;iwreszcie:
Wtakiejciszy!–takuchonatężamciekawie,
żesłyszałbymgłoszLitwy.–Jedźmy,niktniewoła.
(A.Mickiewicz,
StepyAkermańskie
).
Milczenie–zapadło
;
zaległo
;
nastąpiło
;
trwało
;adalej–
przerwaćmilczenie
(grobowe);
nakazaćmilczenie
;
skazaćkogośnamilczenie
;
pominąćcoślubkogośmilczeniem
;
pokryćmilczeniem
;
ukaraćmilczeniem
;
zapaśćwmilczenie
;
zachowaćmilczenie
;
pogrążyćsięwmilczeniu
;wyrażenia–
milczenie
:
bezbrzeżne
;
nieodgadnione
;
pożądane
;
taktowne
;
wyraziste
itd.
Zauważmy,żewiększaczęśćwymienionychużyćodnosisięwwypadku
ciszy
dostanu
materii,awwypadku
milczenia
dodziałanialubuczestnictwaludzi.
Jeżeli
milczeniu
i
ciszy
towarzyszątesameczasowniki,np.
trwać
,torozróżnieniemogą
wprowadzaćtowarzysząceimprzyimki,np.
trwałowśródnich
(
międzynimi
)
milczenie
–trwaławlesiecisza
.Niesątojednakwyznacznikipojawiającesięregularnieani
występującewewszystkichkontekstach.
Ważniejsząrolęwtworzeniuopozycjimaplanskładniowy:wyraz
cisza
częściejpełni
wtekściefunkcjępodmiotubądźprzydawki,awyraz
milczenie
–funkcjędopełnienia.
Teustaleniasłownikowewskazująsferęfunkcjonalnejprzeciwstawnościobuwyrazów
iwpewnymzakresiewykluczająichsynonimiczność,alenierozstrzygająocałkowitejich
rozdzielności.Pozostajeniemałasferawymiennegoużywaniaobuwyrazów,
conajczęściejspotykamywjęzykupotocznym,alerównieżwjęzykuartystycznym.
Interesującejestzestawienietrafnychsemantyczniesformułowań:
ciszakrzyczy
oraz
zadrzwiamirozległosięmilczenie
.
Wrelacji:
mówienie
–
milczenie
,
cisza
tociszalepiejpełnifunkcjęmilczenia
transcendentnego,ponieważtenrodzajmilczenianieznaczącego,podobniejakcisza
(zerodźwiękurealnego),jestpozapercepcyjnązdolnościąnaszychzmysłów.Gdy
