Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Tekst–dyskurs–komunikacja
2.1.Tekstadyskurs–międzydziałaniemawytworem
2.1.1.Czymjesttekst?
Jaktenkluczowydlanaszegoopracowaniaterminjestrozumianypotocznie?Jakdefiniujągoautorzyzajmującysięjęzykiem,literaturą,
kulturąikomunikacjąspołeczną?Jaksięmadowszechobecnegopojęciadyskursu?
Znaczeniasłowatekstpodawanewsłownikachjęzykapolskiegosąkrótkie,aprzytym–niedokońcazsobązgodne.Rozmytejest
pojęciedyskursu.Wtymrozdzialepoświęcimytymkluczowympojęciomszczególnąuwagę.
Rzućmyokiemnadefinicjetekstu[1]ułożonewporządkuchronologicznymsłowników:
Wsłownikustaropolskim(SStp),dokumentującymstanpolszczyznydokońcaXVw.,
tekst
jestrozumianypoprostujako„fragmentPismaświętego”.
SJPLin(1812)przez
tekst
rozumiesłowazapisane,główniefragmentyPismaśw.,coilustrujecytatzReja:
Tekstzabiłby
,
gdybywykładnieożywiał.
;przykładyinnychużyć:
NapoczątkukazaniazakładanybywatekstzPismaśw.Tekstamizowiąteżwyrokiprawne.
SWil(1861):‛własnesłowaautoradzieła,naczelnaczęśćdzieładlaodróżnieniaodprzypisówidodatków’.
SW(1919):‛jednolityciągtreści,zamkniętawsobieosnowajakiegopisma’.
SJPDor(1967):‛wszelkiesłowaskładającesięnapewnącałość,utrwalonegraficznielubjakąkolwiekinnątechnikąjakorękopis,maszynopis,druk;słowadoutworu
muzycznego’.
MSJPSkor(1968):‛treśćsłownajakiejkolwiekwypowiedziustnejlubpisemnej;słowadoutworumuzycznego’.
SJPSzym(1978):‛ogółsłówtworzącychpewnącałość,utrwalonychgraficznie(np.jakomaszynopis,druk)lubjakąkolwiekinnątechniką;słowadoutworumuzycznego’.
SWJPDun(1996):‛zbiórzapisanychsłów,układającychsięwlogicznąlubartystycznącałość’.
PSJPSob(1998):‛treśćsłownajakiejkolwiekwypowiedziustnejlubpisemnej;słowadoutworumuzycznego’.
ISJPBań(2000):‛ciągzapisanychsłówizdań,zwłaszczatworzącychpewnącałośćartystycznąlublogiczną’.
USJPDub(2003):‛zbiórsłówtworzącychpewnąwypowiedź,utrwalonychgraficznie(np.jakomaszynopis,druk)lubjakąkolwiekinnątechniką;takżesłowadoutworu
muzycznego’.
PSWPZgół(2003):‛ciągskładającychsięnapewnącałośćsłówlubzdań,którezostałyutrwalonewpamięcilubnp.jakodruk,maszynopis,rękopisitp.’
Zgodamiędzysłownikarzamidotyczytylkodwóchskładnikówdefinicji–tego,żetekstjestzbioremsłów,awięcmacharakter
werbalny,ijestwiększyodjednegosłowa.Dalejsąjużtylkomniejszelubwiększerozbieżności,któresygnalizująistnienieszeregu
ukrytychpytańiwątpliwości,zktórymimusielisięuporaćautorzydefinicjisłownikowych.Czymówiąco„zbiorzesłów”,masięnamyśli
zbiórformczyznaczeń?Zbiórzamkniętyczyotwarty?Pisanyczymówiony?Utrwalonyczyokazjonalny?
Awięcnajpierw:„zbiórsłów”tozbiórformczyznaczeń?WSW(wtomiewydanymwroku1919)porazpierwszyjednoznacznie
podkreślonotreściowy,więcsemantycznywymiartekstu,to,żejestnim„jednolityciągtreści,zamkniętawsobieosnowa”.Można
przyjąć,żetenwłaśniesenswyrażająstosowaneprzezpóźniejszychsłownikarzyformułymówiąceotekściejakocałości„logicznej”(SWJP
Dun1996;ISJPBań2000).
„Zbiór”zamkniętyczyotwarty?Wdefinicjachsłownikowychpojawiasięokreślenie„zamkniętaosnowa”(SW),„pewnacałość”(SJPDor
1967;PSWPZgół2003),„całość”(ISJPBań2000),copozwalamyślećogranicachtekstu(alboichbraku),aleonichwżadnejdefinicji
słownikowejwyraźniesięniemówi.
Pisanyczyustny?Doniedawnazdecydowaniedominowałograficznerozumienietekstu,jakozapisusłów.Początkowochodziłoozapis
Pismaśw.,potemtakżewypowiedzi,wyrokówprawnych,pieśni,dziełliterackichimuzycznych.Dopieroniedawno–wroku1968poraz
pierwszy–odnotowano,żetekstmożebyćwypowiedziąnietylkopisaną,lecztakżeustną,itorozszerzeniezakresupojęciastopniowo
utrwalasięizwycięża(choćniewszyscyfilolodzysięztymzgadzają).Wnaszymopracowaniutraktujemytorozszerzeniejako
obowiązujące.
„Zbiórsłów”–utrwalonyczyokazjonalny?Wdefinicjachakcentującychgraficznycharaktertekstucechęutrwaleniauznajesię
zaoczywistą,aleodmomentuuznaniazatekstytakżekomunikatówustnych(śpiewanychimówionych)sprawaprzestajebyć
jednoznacznaiwymagadoprecyzowania.Czynitotylkojedensłownik,którywdefinicjitekstujakociągusłówizdańumieszcza
informacje,żechodziosłowaizdania„którezostałyutrwalonewpamięcilubnp.jakodruk,maszynopis,rękopisitp.”(PSWPZgół2003).
WcześniejmożliwośćutrwaleniainnegoniżgraficzneprzyjmowałcoprawdaSJPDor(1967),aledefinicjewpozostałychsłownikach
tękwestięwyminęły,wefekciezżadnejdefinicjiniewynikajednoznacznawskazówkacodostatusunp.swobodnejpotocznejrozmowy,
którawybrzmiewaiprzemija;jestczyniejesttekstem?
Ijeszczejednainteresującakwestianiedopowiedzianawdefinicjachtekstu,którąstawianaporządkudziennymzapiswSWil(1861),
gdzieprzeztekstrozumiesiętylkotekstgłówny,bezprzypisówi„dodatków”.Aleinnesłowniki,mówiącotekściejakopewnejcałości,
niewprowadzajążadnychwyraźnychograniczeńiregulacjiwtejkwestii.
2.1.2.Pojęcietekstuwsłownikachspecjalistycznychiencyklopediach
Znaczniebardziejrozbudowane,szczegółowsze,boopartenaszerszychpodstawachteoretycznychikonceptualizacjach,sądefinicjetekstu
wsłownikachspecjalistycznych.Pojawiająsięwnichdalszeparametryopisutekstuipostępujeprocesrozszerzaniazakresupojęcia.
W
Encyklopediijęzykapolskiego
WaleryPisarekzatekstuznaje„spójny(koherentny)zbiórnastępującychposobiezdańlubjakikolwiek
komunikat(przekazniekonieczniesłowny)dającysięodgraniczyćodinnychkomunikatów(przekazów)”(EJP1999:396).W
Encyklopedii
językoznawstwaogólnego
ZygmuntSalonidefiniujetekstjeszczewduchustrukturalistycznymjako„obiektkonkretnysłużący
doprzekazywaniainformacjinabazieabstrakcyjnegojęzyka,zarównowmowie,jakwpiśmie”(EJO1999:595).
Według
Słownikaterminówliterackich
teksttowypowiedźwielo-lubjednozdaniowa(przedewszystkimpisemna,rzadziejteżustna),
traktowanajakozamkniętacałośćiskończonazpunktuwidzeniatreściowego(STL1998:574–575,TeresaKostkiewiczowa).
Według
Słownikapojęćitekstówkultury
tekstto„strukturaznakowaponadzdaniowa,występującazarównowkomunikacjipisanej,jak
imówionej,zbudowanazwypowiedzenialubciąguwypowiedzeń,stanowiącapewnącałośćinformacyjną–skończonąwypowiedź
–zpunktuwidzenianadawcy”(SPiTK2002:305).
Wreszciew
Małymsłownikuterminówteoriitekstu
,syntetyzującymbadanianadtekstem,zapojęcietekstuuznajesięjednostkę
ponadzdaniowąróżnejdługości,traktowanąjakozamkniętacałość,posiadającąswójpoczątekikoniec,będącąpewnąstrukturąoraz
rozpoznawanąjakocałość(MSTTT2005:175).
Autorzysłownikówspecjalistycznych,akceptującistnienietekstówzarównopisanych,jakimówionych:
odchodząodmówieniaozbiorzesłównarzeczzbioruzdań;
dopuszczająistnienietekstówniewerbalnych(EJP,SPiTK);
akcentująstrukturalnązamkniętośćtekstu,integralnośćispójność;
wiążątekstznadawcąiprocesemkomunikacji.
