Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Możemystwierdzićogólnie,żeewolucjakoncepcjitekstuprzebiega:
odgrafizmukuuznaniuistnieniatakżetekstówustnych(wdużymstopniuprocesualnych);
odwerbalizmu,tj.uznawaniazatekstytylkokomunikatówsłownych,doobjęciazakresemterminutakżekomunikatów
multimedialnych(werbalnych,zachowaniowychczyprzedmiotowych,anawetniewerbalnych,traktowanychłączniezwerbalnymi
jako„tekstykultury”);
odakcentowaniastatycznejstrukturalnościdouwzględnieniazmiennejsytuacjikomunikowaniaznadawcąipodkreśleniafunkcji
informacyjnej.
Zarysowanaewolucjarozumieniatekstuzaświadczonawsłownikach(ogólnychispecjalistycznych)pozostajewkorelacjizprzemianami
praktykikomunikacyjnej,towarzyszytymprzemianom,jestichodbiciemiświadectwem.Najdalejwrozwijaniukoncepcjitekstuidzie
teorialiteratury,którastarasiędotrzymaćkrokueksperymentompisarzy.
Zatrzymamysięzkoleinatymwyobrażeniutekstu,jakiemajązwykliużytkownicyjęzyka,posługującysiętekstaminacodzień.
2.1.3.Językowyobraztekstuipotocznawiedzaotekstach[2]
Analizapotocznychkonceptualizacjirzeczywistości,będącjednymzpodstawowychpostulatówlingwistykiantropologicznej,stanowidobry
punktwyjściatakżedlarefleksjinaukowejnadtekstem.Czymjesttekstdlanosicielipolszczyznypotocznej,jakimająjegojęzykowo-
kulturowyobraz?[3]Jakajestpotocznaświadomośćtekstologiczna?
Wedlezałożeńdefinicjikognitywnej[4],potocznepojęcietekstudajesięodtworzyćnapodstawieużyćsłowa
tekst
iwyrażeńznim
powiązanychsemantycznie,tworzonychodniegoderywatów,związkówfrazeologicznychikolokacji(frazemów),dokumentowanych
wtekstachjęzykapolskiego,dostępnychwkorpusach,atakżewdośćszerokimzakresiepodawanychwsłownikachjęzykapolskiego[5].
Czegootekściedowiadujemysięztegotypudanych?
Osamymtekściewielemówietymologiasłowa.Wyraz
tekst
pochodzizłacińskiegosłowa
textus
‛tkanina’,urobionegoodczasownika
texere
‛tkać’;spokrewnionez
tekstem
słowato
tekstura
i
tekstylia
.Wnazwieutrwalonejestprzekonanie,żewypowiedźsłownajestczymś
powiązanymwewnętrznie,spójnym.Toznaczenietkania,splatania,wiązaniawraca,kiedymówimyo
wątkachpowieściowych
,
osnuciu
wątku
[6]czy
snuciuopowieści
;o
osnowie
,czylifabuleutworuliterackiego(
Osnowęakcji„Ślubówpanieńskich”stanowiądziejemiłości
)
.
Będziejeszczeotymmowadalej.
Potocznekolokacje,tj.połączeniasłowa
tekst
,pozwalająstwierdzić,żeuwydatnianącechątekstówjestichwystępowaniewramach
pewnychstylów(
teksturzędowy
,
artystyczny
,
potoczny
,
naukowy
,
literacki
,
poetycki
,
religijny
),odmianjęzykowych(
tekst
ustny
;
czytany
;
pisany
)igatunkówwypowiedzi:
tekstdepeszy
,
konstytucji
,
pieśni
,
przemówienia
,
wiersza
,
powieści
,
życzenia
,
ślubowaniaakademickiego
,
aktualności
,
modlitwy
,
kolędy
,
bajki
[7]
.
Jednąznajsilniejjęzykowoutrwalonychcharakterystyktekstujestto,żemaonswójpodmiot–matwórcę,autora,
nadawcę.Wskazująnatozestawieniatypu:
nadawca
,
twórca
,
autortekstu
,stądmowaotekstachczyjegośautorstwa:
Tekstywielu
popularnychpioseneknapisałaAgnieszkaOsiecka.
Świadomośćfaktu,żetekstmaswegoautora,znalazławyrazwobecnościspecjalnych
derywatów:
tekściarz
[8](np.
tekściarzrockowy
PSWPZgółt.42:338)i
tekściarka
[9],któreoznaczająkogoś,ktozajmujesięzawodowo
pisaniemtekstówpiosenek,skeczy,hasełreklamowychlubkrótkichutworówprzeznaczonychdowystawienianascenie.Stąddalej
–
tekściarstwo
‛zawodowepisanietekstówpiosenek,skeczy,reklam’[10].Funkcjonujerównieżsłowo
tekster
[11]naoznaczenie
‛pracownikaprzygotowującegotekstyreklamiogłoszeń’[12].Przeciwieństwem
tekstówautorskich
są
tekstyanonimowe
.
Wpotocznymmyśleniuotekścierozbudowanąkategoriąjestsamprocestworzeniatekstuprzezautoraoraz–wkolejności–sposoby
postępowaniazgotowymtekstem,działanianatekście.Tworzenietekstumawjęzykupolskimspecjalnenazwy,którewielemówią
otejoperacji.Użytkownicyjęzykaprzyjmująmilcząco(mniejlubbardziejnieświadomie,wkażdymrazieniekoniecznieświadomie)pewien
potoczny(„naiwny”)modelkomunikacjijęzykowej,wktórymważnemiejscezajmująpytaniaotoKTO?OCZYM?DOKOGO?COROBI?
POCO?
Obiegowakonceptualizacjatekstueksponujeprzedewszystkimjegoaspektintencjonalny.Kiedystwierdzamy,żektoścośpowiedział,
zwykleinformujemyrównocześnieojegointencjach.Mówimy,żektośoczymś
informuje
(
informacja
),coś
omawia
,
stwierdza
,
konstatuje
;albo:
zgłaszauwagi
,
krytykuje
,
dyskutuje
,
zgłaszazastrzeżenia
;albo:
pyta
,
opowiada
,
proponuje
,
informuje
,
objaśnia
,
wyjaśnia
,
przypomina
itd.[13]
Częstoprzypisujemyodrazutekstomteżpewnąwartośćaktówpoznawczychioperacjilogicznych:ktoś,autortekstu,coś
analizuje
,
bada
,
porównujezczymś
,
definiuje
,
klasyfikuje
,
dowodzi
i
uzasadnia
,
wnioskuje
,
konkluduje
,
podsumowuje
,
referuje
itd.Telogiczne
operacjeuznajemyzaistotnedlatekstu.
Mówiącotworzeniutekstu,używamyrównieżwyrażeńnazywającychpewneoperacjekomponowaniawypowiedzi:ktoś(autor,
nadawca)
wylicza
,
porządkuje
,
uzupełnia
,
ilustrujeprzykładami
,
otwieraizamyka
,
przechodzidodalszegociągu
,
urywa
,
zakłócatok
wywodu
,
nawiązuje
itd.Nietrudnozauważyć,żeodprzytoczonychprzykładowonazwczynnościiaktówwerbalnychimentalnychsądość
regularnietworzonenazwytypówwypowiedzi:
analizować→analiza
porównywać→porównanie
definiować→definicja
klasyfikować→klasyfikacja
dowodzić→dowód
Podobnie:
stwierdzać→stwierdzenie
konstatować→konstatacja
krytykować→krytyka
dyskutować→dyskusja
uzasadniać→uzasadnienie
wnioskować→wniosek
konkludować→konkluzja
podsumowywać→podsumowanie
referować→referat
odpowiadać→odpowiedź
proponować→propozycja
informować→informacja
wyjaśniać→wyjaśnienieitd.
Wrócimydotejkwestiiprzyomawianiuaktówigatunkówmowy(rozdz.3.4–3.5).Takżeniektórewyrażenianazywającepewneoperacje
komponowaniawypowiedzi–niewszystkiebynajmniej–dająpodstawęwyróżnionymtypomkompozycji:
wyliczać→wyliczenie
uzupełniać→uzupełnienie
otwierać→otwarcie
kończyć→zakończenie
urywać→urywek
nawiązywać→nawiązanieitd.
Możnaogólniepowiedzieć,żepotocznyleksykon,którymsięposługujemy,mówiącotekstach,ujawniarozumienietekstujako
wypowiedziintencjonalnejzorganizowanejnadwupoziomach–jednymjestjęzykowyprzekazsamychinformacji,adrugim–mentalne
operacje,jakietworząctekst,wykonuje​nadawca.
Pracanadtekstemto
przetwarzanie
,
redagowanie
pierwotnejwersji,formy,
wprowadzaniezmian
wtekście,
uzupełnianie
brakującej
częścitekstu.