Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
modelowaniaprzestrzennego”.„Odbijającodrębnewydarzeniejednocześnieprzedstawiaon[tekst–uzup.JBiSNB]całyobrazświata,
opowiadającotragicznymlosiebohaterki,mówiotragizmieświatajakocałości.Dlategotakważnyjestdlanasdobryalbozłykoniec:
świadczyonnietylkoozakończeniutejczyinnejfabuły,aleiokonstrukcjicałościświata”(Łotman1984:309–311).
AlbertLord(1960),twórcateoriiformulizmuoralnego,pokazałzwiązekstrukturytekstuzmechanizmamiprzekazuustno-pamięciowego.
Modeletekstówustnychsądostosowanedomechanizmówpercepcyjnychczłowieka„naturalnego”,tj.uczestnikatradycyjnejkultury
oralnej.
WpracachTeunavanDijka(2001),pojawiłasiętezainspirowanaprzezkognitywizmpsychologicznyilingwistyczny,głosząca,żemodel
tekstujestodwzorowaniemmodeluludzkiegomyślenia.Wramachmodelimentalnychludziebudująreprezentacjezdarzeńidziałań,
októrychtekstopowiada.To,cozapamiętujemyzkonkretnegoprzekazu,ito,cochcemykomuśprzekazać,zawierasięwmodelach
–reprezentacjachwyobrażeńozdarzeniulubsytuacji.Modelmentalnyjestwięcpunktemwyjściadla„produkcji”i„interpretacji”tekstu.
1.2.1.Sytuacjatekstologiipolskiej
WPolscebadanialingwistycznenadwłaściwościamitekstuzakiełkowałydośćwcześnie,bojużwlatach30.,kiedytozainteresowanosię
„psychologiczną”podzielnościązdanianaczłonwyjściowyirozwijający(Szober1932,Jodłowski1934,Misz1967),awięcproblematyką
rozwiniętąpóźniejwszkolepraskiejprzezMathesiusa(1947)ijegokontynuatorów.Onawiązaniachmiędzyzdaniowychpisałjakojeden
zpierwszychlingwistówZenonKlemensiewicz(1949),miejscemcytatuiróżnymiformamiprzytaczaniacudzychmyśliisłówzajęlisię
językoznawcywLublinie(Górny1961,1966,Brajerski1966,Kaczmarkowski1974),skądwyszłapierwszapróbanaszkicowania
całościowegoprogramurodzącejsiędyscypliny,przedstawionawrozprawieWojciechaGórnego
Strukturatekstunatlestrukturyjęzyka
(1961).
JednakwsposóbsystematycznybadanianadtekstemzaczęłybyćprowadzonedopierowkręgubadaczyskupionychwokółMariiRenaty
Mayenowej,autorki
Poetykiteoretycznej
(1974).InspirującywpływwywarłystudiaAnnyWierzbickiejnatematspójnościtekstu(1968,
1969),rolielementówmetatekstowych(1971b)orazaktówigatunków(genry’ów)mowy(1973,1983,1986),atakżekoncepcjeAndrzeja
Bogusławskiegojakoautorastudiówopresupozycji(1976,1978b)iksiążki
ProblemsoftheThematic-RhematicStructuresofSentences
(1977).WnajbardziejkonsekwentnysposóbzajęłasięproblematykątekstuTeresaDobrzyńska,spodktórejpiórawyszłykolejneksiążki,
takiejak
Delimitacjatekstuliterackiego
(1974a),
Tekst.Próbasyntezy
(1993b),
Mówiącprzenośnie
(1994),
Tekst–styl–poetyka
(2003).
Równolegledopracwłasnychrozpoczętowydawanieseriizbiorowychtomówpokonferencyjnych(wktórychodpoczątkuuczestniczyliteż
autorzypozawarszawscy,wtymtakżeczescyirosyjscy):
Ospójnościtekstu
(1971),
Semiotykaistrukturatekstu
(1973),
Tekstijęzyk.
Problemysemantyczne
(1974),
Semantykatekstuijęzyka
(1976),
Tekst
.
Język
.
Poetyka
(1978),
Teoriatekstu
(1986),
Tekstwkontekście
(1990),
Typytekstów
(1992),
Tekstijegoodmiany
(1996)–redagowanepoczątkowoprzezsamąMarięRenatęMayenową,apojejśmierci
wroku1982przezTeresęDobrzyńskązudziałemElżbietyJanus(1983).
PrzezdługiczasodrębnynurtbadańtekstologicznychtworzyliliteraturoznawcyześrodowiskaInstytutuBadańLiterackichPAN(Janusz
Sławiński,MichałGłowiński,AleksandraOkopień-Sławińska,TeresaKostkiewiczowa,JanuszLalewicz,DanutaDanek,WłodzimierzBolecki),
którzyzaistnielijakoszkołateoriikomunikacjiliterackiej.Globalnewyobrażenieoichpracachdajeznakomity
Słownikterminówliterackich
(STL;wyd.3–1998),wktórymszereghasełjestujętychwsposóbkorespondującyzpodejściemlingwistycznym.
Własnetradycjestworzyłośrodekkrakowski.PionierskiepraceJodłowskiego(1934)iKlemensiewicza(1949),októrychwspomnieliśmy
wyżej,poszłynapewienczaswzapomnienie,aprzedmiotemzainteresowaniastałysięzagadnieniazpograniczatekstologii,stylistyki
ikomunikacjijęzykowej,codokumentująpraceKrystynyPisarkowejorozmowietelefonicznej(1975),AnnyKałkowskiejostrukturzelistu
(1982),AleksegoAwdiejewaopragmatycewypowiedzi(1987)igramatyceinterakcjiwerbalnej(2004),DorotySzumskiejoremacie(1996),
KazimierzaOżoga(1990a)iMaciejaKawki(1990)ometatekstowychelementachwmowiepotocznejiwliteraturzedladzieci,Janiny
Labochyokomunikacjifolklorystycznej(1990)ijęzykowejwogóle(2008).MichałRusinekiAnetaZałazińskapowrócilidoproblemów
tekstuwkontekściepraktycznejedukacjiretorycznej(2005).Autorzykrakowscypierwsiwprowadzilirozdziałypoświęconetekstowi
doopisówgramatykijęzykapolskiego(Labocha1996a,Strutyński1998).WśrodowiskuliteraturoznawczymUJproblemytekstologiczne
pojawiająsięwkontekścieogólnychzagadnieńantropologiiipoetyki.Rozważanozwłaszczaproblemyintertekstualnościwnawiązaniu
dopracJ.Kristevejiin.(Nycz1984,1993/2000,Balbus1996).
Wieleinteresującychpractekstologicznychpowstałoteżwinnychośrodkachuniwersyteckich.
Wdynamicznymośrodkukatowickimopublikowanorozprawynatematorganizacjiispójnościtekstu(Ostaszewska1991,Wilkoń2002),
dialogupotocznegoiartystycznegoorazrozmowy(Warchala1991b,Skudrzykowa1994,Żydek-Bednarczuk1994,2005,Kita,Grzeniared.,
2003)iwywiaduprasowego(Kita1998).DoskonałąsyntezęlingwistycznychbadańnadgatunkamimowyopublikowałaBożenaWitosz
(2005a).
WOpoluproblemytekstupodejmowałStanisławGajdawksiążceostylunaukowym(1982),umieszczałteżpracetekstologiczne
wredagowanymprzezsiebieroczniku„Stylistyka”(t.1–19,1992–2008),takżeosobnowtomie
Stylatekst
(Gajda,Balowskired.,1996).
WeWrocławiuukazałysięksiążkiZdzisławaWawrzyniaka(1980),JurandaBanacha(1984)iWaldemaraŻarskiego(2008).WRzeszowie
wyszłaksiążkaMariiKrauz(1996).
WLubliniewydanoksiążkinatematorganizacjitekstupotocznego(Mazur1986),wypowiedzidziecięcych(Boniecka1995,1997,1999),
wzorcówtekstówustnych(Niebrzegowska-Bartmińska2007),takżewybranychaspektówtekstówprasowych(Wojtak2004a,2008)
ipoetyckich(Tokarski1987,1995,Pajdzińska1993b,Skubalanka1995).Zlicznychwydanychtomówzbiorowychwpolutekstologii
mieszcząsięzwłaszczakolejnetomy:
Tekstustny–textoral
(Abramowicz,Bartmińskired.,1989),
Kreowanieświatawtekstach
(Lewicki,
Tokarskired.,1995),
Tekst.Problemyteoretyczne
(Bartmiński,Bonieckared.,1998b)oraz
Tekst.Analizyiinterpretacje
(Bartmiński,
Bonieckared.,1998a),
Profilowaniewjęzykuiwtekście
(Bartmiński,Tokarskired.,1998),
Semantykatekstuartystycznego
(Pajdzińska,
Tokarskired.,2001),
Punktwidzeniawtekścieiwdyskursie
(Bartmiński,Niebrzegowska-Bartmińska,Nyczred.,2004).W„zielonejserii”
dydaktycznej
Współczesnapolszczyzna.Wybóropracowań
ukazałasiędwuczęściowaantologiapt.
Tekstologia
,zawierającaprzedruki
36prac(ichfragmentów)(WP-WO,t.4–5
Tekstologia
,2004).
Praktykąostatnichlatstałosiępublikowaniepolskichprzekładówważnychksiążekautorówobcych.Wyszłasztandarowadla
semiotycznejszkołytartusko-moskiewskiejksiążkaJurijaŁotmanaostrukturzetekstuartystycznego(1984),teoretycznepraceMichaiła
Bachtina(1986),podręczniktekstologiiRobert-AlainadeBeaugrande’aiWolfgangaUlrichaDresslera(1990),BorysaUspienskiego
opoetycekompozycji(1997),zwartykompozycyjnieipojęciowotomzbiorowyodyskursie,przygotowanyprzezTeunavanDijka(2001).
PostępywniemieckichbadaniachnadtekstemuproguXXIw.przybliżawspomnianaantologiaprzekładów
Lingwistykatekstu
wNiemczech
(Bilut-Homplewicz,Czachur,Smykałared.,2009),aInstytutGermanistykiUWrozpocząłpublikowaniepolsko-niemieckiejserii
pt.„Textidyskurs.TextundDiskurs”(t.1–2,2008–2009).
Badaniapolskienadtekstemrozwijająsięwkręguinspiracjizagranicznych,płynącychnajpierwzeszkołypraskiej(Mathesius,Daneš,
Firbas),awkolejnościzeWschodu(Propp,Łotman,Bachtin)izZachodu(vanDijk,deBeaugrandeiDressler,Halliday;narratolodzy
Barthes,Todorov;francuskaszkołaanalizydyskursuihermeneutykafilozoficznaRicoeura).RecepcjatychideiwPolscejestbardzo
zróżnicowanawzależnościodśrodowiskaispecjalnościnaukowej.Szybciejnaimpulsyzagranicznereagująliteraturoznawcyniżlingwiści,
silniej–cozrozumiałe–neofilolodzyniżpoloniści.
Uderzającąprawidłowością,jeśliidzieoodwołaniadoautorówobcych,jestichwybiórczość.Zliteraturynaukowejangielskiejkorzystają
angliści,zniemieckiej–germaniści,zfrancuskiej–romaniściitd.Dorobektekstologiirosyjskiejjestwykorzystywanygłówniewpracach
powstającychwośrodkuwarszawskim(Wierzbicka,Mayenowa,Dobrzyńska),katowickim(Ostaszewska),lubelskim(Mazur,
Niebrzegowska-Bartmińska).
Drugąuderzającącechąpolskichbadańtekstologicznychjestichnieciągłość,będącaponiekądpochodnąodichwybiórczości.Cenisię
wyżejkoncepcjeobceniżwłasne,bardziejliczysięprestiżnaukizagranicznej(wostatnichlatachzdecydowaniezachodniej,anie
