Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
stanowiska.
Wytwórjednorazowyczyreprodukowany,stereotypowy?Toinnaopozycja,stosowanado
universum
tekstowego:tekstindywidualny
jestkreatywny,niepowtarzalny;tekststereotypowyjestkliszowany,powtarzalny.Opozycjatekstówjednorazowych,indywidualnych,
kreatywnych,itekstówpowtarzalnych,stereotypowych,kliszowanychleżyupodstawzróżnicowanialiteraturypięknejnaelitarną,opartą
naestetycenowościioryginalności,ipopularną,ludową,folklorystyczną–opartąnaestetycetożsamości(rozróżnienieJurijaŁotmana).
Tekstzamknięty(ograniczony,delimitowany)czyotwarty?Tekstmożebyć(wstyluurzędowyminaukowym,wprawie
iwpublicystyce–musibyć)zamkniętywokreślonychgranicach,tekstyliterackiedopuszczająotwarciegranic,czyściślejmówiąc–ich
nieustanawianiewsposóbjednoznaczny,sztywny.Opozycjatekstówzamkniętychwobectekstówotwartychmacharakterkulturowy,jest
stosunkowonowa,dotyczypraktykpisarskichiawangardowychkoncepcjiteoretycznych.JanuszSławińskiwreferaciewygłoszonym
naZjeździePolonistówwWarszawie1995r.pisał(zmyśląotekścieliterackim):„Łatwobowiempowiedziećtekst–iulec
zdroworozsądkowymiluzjom,żemówisięoczymśmającymbytowąautonomięidostępnymbadaczowiwswojejodrębności
ikompletności.Wrzeczywistościniejesteśmywogólewstaniedoświadczyćjakiejkolwiekautonomiitekstu;docieradonaswbezkresnej
chmurzeintertekstualnej,pozaktórąbyłbyniedopojęcia–iwrazzniąmusibyćodczytywany”(Sławiński1996:78).Najbardziejradykalne
stanowiskocałkowiciekwestionujeautonomięicozatymidziegranicetekstu.WojciechKalagawszkicupodwymownymtytułem
Granice
tekstu–mgławicetekstu
napisał:„Tekstjestdynamicznymprocesem;nieustanniezmieniającąsięipozostającąnieustanniewruchu
kondensacjąznaczącychrelacji,holograficznąmgławicąwprzestrzenisemiotycznej”(Kalaga1998:31;zob.teżjegoksiążkę
Mgławice
dyskursu
,2001).Wedługautora„Tekstniewymagaaniniepotrzebujezewnętrznejgranicypoto,byuzyskaćiutrzymaćswątożsamość
jakotekst”(Kalaga1998:28).Chodziłooczywiścieotekstliteracki.
Reprezentantwarszawskiejszkołyanalizydyskursuliterackiegoprzestrzegałjednak–idączamyśląNietzschego,że„interpretacjajest
środkiemdotego,byczymśzawładnąć”,iżewynikaz„potrzebysensu”–przed„wyzwolonymodczytywaniem”niedbającym
oweryfikowalnośćprzywoływanychkontekstów.Opowiedziałsięza„eksperymentemekstrapolowanejkompetencji”,tzn.
zainterpretowaniemtekstówwramachokreślonychprzezpewnedoktrynyteoretycznoliterackie.Dominującedziśwhermeneutyce
literaturoznawczejnurtykwestionująceautonomiętekstuiumieszczającegowbezkresnychdowolnychkontekstachnazwał
„eksperymentemspotkanianieuprzedzonego”.KonkluzjaSławińskiegobyłapowściągliwa,ostrożna:„Abyjednakmetodologiczna
nieokreślonośćinterpretacjiokazywałasiętwórcza,musiwystępowaćwkontekściewyraźnychokreśloności.Niczympowietrzesąjej
potrzebnewytrwalepielęgnowanedogmatyzmyszkółbadawczychiliteraturoznawczetradycjonalizmy,gdyżtylkowodniesieniudonich
możeszczęśliwieodkrywaćiodgrywaćswójantydogmatyzmiwolnośćodwytestowanychwzorówdociekań.Pozatymnegatywnym
kontekstemnieuchronniewiotczejeimarnieje,jakkażdazdezorganizowanasamowola.Toteżkryzysstanowczościiuporu
wpodtrzymywaniudoktrynteoretycznoliterackich,którydziśprzeżywamy,jestzarazem(iinaczejbyćniemoże)kryzysemproduktywności
interpretacji”(Sławiński1996:91).
Tostanowiskoznakomitegoteoretykaliteraturyimetodologajestprzekonującymuzasadnieniemprezentowanejprzeznaswtym
wykładzietwardszej,bardziejtradycyjnej,wpewnymzakresienawet„zgramatykalizowanej”wersjitekstologii.
2.1.7.Tekstologicznadefinicjatekstu
Jaknakonieczdefiniowaćtekstzpunktuwidzeniaintegralnejiautonomicznejtekstologii?
Przyjmujemynaużytekdalszychwywodówtakierozumienietekstu,którenawiązujezwłaszczadoopracowańszkoływarszawskiej
(Wierzbicka1965,1968,1969,1971a,1971b,1973,1983,Mayenowa1974,Dobrzyńska1993a,1993b)idasięsformułowaćnastępująco:
Tekstjestponadzdaniową(tzn.wyższątypologicznie,niekonieczniewiększąrozmiarami)jednostkąjęzykową,makroznakiem
samodzielnymkomunikacyjnie,który:
maswójpodmiot(nadawcę);
marozpoznawalnąintencjęumożliwiającąinterpretacjęprzezodbiorcę;
maokreślonenacechowaniegatunkoweistylowe(
kwalifikatortekstu
);
poddajesięcałościowejinterpretacji;
wykazujeintegralnośćstrukturalnąorazspójnośćsemantyczną;
podlegawewnętrznemupodziałowisemantycznemu,awwypadkutekstówdłuższych–takżelogicznemuikompozycyjnemu.
Wszystkietecechyprzysługujątekstowitypowemu(prototypowemu),niekonieczniewszystkimwyrażeniomjęzykowymzasługującym
namianotekstów.Oczymzob.rozdz.następny.
Literatura:vanGennep1909/2006;Bartmiński1965,1988;Wierzbicka1965,1968,1969,1971a,1971b,1973,1983;Mayenowa1974;Schmidt1976;Pawłowski1978;Lakoff,
Johnson1980/1988;Rosengren1980,Moskal’skaja1981;Tolstoj1982/1995;Bogusławski1983;Helbig1986;deBeaugrande,Dressler1990;Żmudzki1990;Dobrzyńska1993a,
1993b;Marcjanik1993,1995;Grabias1994;Shiffrin1994;Labocha1996b;Sławiński1996;Boniecka1998,1999;Duszak1998;Grzegorczykowa1998;Kalaga1998,2001;STL
1998:574–575;EJO1999:595;EJP1999:396;Maćkiewicz1999;vanDijk2001;SPiTK2002:305–306;Wilkoń2002;Godlewski2003;MSTTT2005:175–176;Niebrzegowska-
Bartmińska2005,2007;Żydek-Bednarczuk2005;​Pacławska2006;Howarth2008;Rasiński2009.
2.2.Tekstwobecinnychjednostekjęzyka
2.2.1.Poziomtekstowywopisiejęzyka
Językjakosystemznakówjestzorganizowanynakilkupoziomach.Jeśliumownieporównaćgodobudowli,możnapowiedzieć,żezmałych
jednostekelementarnych,jakzcegiełek,tworzonesąjednostkiwiększegoformatu:zfonemów–morfemy,zmorfemówwyrazy,
zwyrazówzdania,aznichwkolejnościcałe,niekiedydługieteksty.Ekonomiajęzykapoleganatym,żezmałejliczbyjednostekprostych
tworzonajestogromnaliczbajednostekzłożonych:zkilkudziesięciufonemów[21]powstajekilkatysięcymorfemów(rdzennych,
słowotwórczych,fleksyjnych),znichwkolejnościkilkadziesiąttysięcywyrazów[22],liczbazaśmożliwychdozbudowaniazdańitekstów
jestnieograniczona.Najważniejszyprógoddzielajednostkiniesemantyczne,fonemy(np./p/,/b/,/ś//ę/,/ą/itd.),któresąrodzajem
substancjalnegotworzywa,aleniemająwłasnychznaczeń,niesąjeszczeznakami,odjednosteksemantycznych(morfemy,wyrazy),które
jużsąznakami,niosąokreślonetreściznaczeniowe:
po
określakolejnemiejscewjakimśszeregu;
bo
wprowadzauzasadnienie
rozumowania,
się
wyrażanakierowanieczynnościnasamegowykonawcę,
bez
wyrażabrakczegoś,
nie
zaprzeczaitd.
Przezdługiczassądzono,żeopisygramatykijęzykaniemogąwychodzićpozazdanie,botylkonaniższychpoziomachfunkcjonują
wyraźnereguły,podczasgdyzwiązkiponadzdanioweniesąregularne,niesązgramatykalizowane,żezatemtekstymożnaopisywaćtylko
jakojednorazowekonstrukcjejednostekjęzykowychniższegopoziomu.Wyodrębnionowięcnastępującejednostkijęzykaiodpowiadające
imdziałynaukiojęzyku:
1)głoski/fonemy(prozodemy)
2)morfemy
3)wyrazy(ifrazeologizmy)
4)zdania
–
fonetyka/fonologia(zprozodią)
–
morfologia(słowotwórstwoifleksja)
–
leksykologia(ifrazeologia)
–
składnia