Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Nagórko,Zarysgramatykipolskiej,Warszawa2007
ISBN978-83-01-15390-8,©byWNPWN1998
Samogłoskipolskie
2.Samogłoskipolskie
2.1.Charakterystykatypologiczna
31
Ztypologicznegopunktuwidzeniapolszczyznanależydojęzykówumiar-
kowaniespółgłoskowych(umiarkowanie–wzestawieniunp.zeskrajniespółgłos-
kowymijęzykamikaukaskimi).Oznaczato,żeproporcjesamogłosekispółgłosek
wstosunkudoidealnegowzorca3:7(lub30%–70%)sąwjęzykupolskim
zachwianenaniekorzyśćsamogłosek–liczbaspółgłosekprzekraczapróg70%
całegozasobugłoskowego
1
.
Wewspółczesnymjęzykupolskimniemajużznaczeniatzw.iloczas,tzn.
rozróżnianiesamogłosekdługichikrótkich(zauważmy,żeistnienieiloczasu
podwajainwentarzsamogłosek).Opozycjatawystępowaławwymowiepolskiej
jeszczenapoczątkuXVIw.Dodziśzachowałasięwpokrewnejczeszczyźnie
ibardziejtypologicznieoddalonychjęzykachsąsiadów:litewskiminiemieckim.
DlaCzechaczyminnymjestnp.pdtd(pol.
,piąta,–żeńskaformaliczebnika
porządkowego)ipata,pięta,;podobniewparzewyrazówmíle,mila,imile
,miło,wykładnikiemróżnicyznaczeniowejjestdługośćwymowysamogłoski.
Analogiczniewjęzykuniemieckimopozycjamiędzynp.weg,precz,iWeg
,droga,sprowadzasiędoiloczasu(dłużejwymawianajestsamogłoskaewrze-
czowniku).
Polakuczącysiętychjęzykówmakłopotzposługiwaniemsiędługością
wymowy,niejestonabowiemdystynktywnadladzisiejszejpolszczyzny,może
miećconajwyżejwartośćekspresywną(znaczniewiększyładunekemocjizawierają
wypowiedzizewzdłużonąsamogłoską:Taaakaryba!Ifruuu,poooszedł!Oraaany!
Jaaakiepyyszne!).
Niemateżwewspółczesnymjęzykupolskim,podobniejakinaogół
winnychjęzykachsłowiańskich,tzw.dyftongów–połączeńdwusamogłosek
wobrębiejednegomorfemu,spośródktórychtylkojednamawalorzgłoskotwór-
czy(tworzysylabę).Dyftongi,takcharakterystycznedlajęzykalitewskiego
iniemieckiego,jeszczewepocewspólnosłowiańskiejuprościłysiędopostaci
pojedynczejsamogłoski(por.lit.kai-na–pol.ce-na,lit.ei-ti–pol.i-(ś)ćitp.).
Wobrębiesłowiańskiegosłownictwarodzimegoalbotakiegoprzynajmniej,
któregoobcośćniejestjużodczuwana,dyftongiwystępująwspółcześnie
wbardzobliskichpolszczyźniejęzykuczeskimisłowackim,por.czes.dlouhy
´
ipol.długi,czes.budouipol.będą(dyftongoo);języksłowackizachowałteż
dyftongi:uo,por.vôl,a(fonet.voola),pol.wola,czes.vu
˚le,orazie,por.mlieko,
pol.mleko,czes.mléko.Jeślichodziopolszczyznę,obecnośćdyftonguwwyrazie
1
OdwołujemysiętudowzorcazaproponowanegoprzezTadeuszaMilewskiego,któryna
podstawiedostępnychobserwacjijęzykówświataustaliłminimalnyinwentarz10fonemów(3samogłoski
i7spółgłosek)jakowzasadziewystarczającydofunkcjonowaniajęzyka.
