Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
JózefLewandowski(1923–2007)
15
wanądoschematu,uładzoną.Dlategoobrazyokupacjisąuproszczone
iprzeciwstawne”.Autorstarasię„odbrązowić”iwycieniowaćobateobrazy.
Potoczneprzeświadczenie,wedługktórego„ludziesąróżni”,jestwtym
przypadku–iwwielumupodobnych–bardzodotegopomocne.Tazdro-
worozsądkowaperspektywawprzypadkuokupacyjnegoobrazuPolakastaje
siędogodnympunktemwyjściadofalsyfikowaniawymienionychstereoty-
pów.Opisującszarąstrefęcodziennegożycia,wykazujeLewandowski,że
wokupacyjnejrzeczywistościniedominowałyzachowaniaskrajne,bohater-
stwoalbopodłość,alebyłomiejscetakżenatysiąceinnychpostaw.Cowię-
cej,opowszechnymtleokresudecydowaływłaśniete,nieheroiczneinieplu-
gawezachowania.Stopniowalnewnieskończoność,umotywowane
najrozmaitszymiprzesłankamiiuczuciamipostawydniacodziennegonie
pokrywałysię,oczymtakżemówiksiążka,zpodziałaminarodowościowymi.
LewandowskinietylkoretuszujeszablonowywizerunekPolaka,ale
podajewwątpliwośćwyobrażeniaoŻydzie.Wymienięchoćbywyłamują-
cesięzpotocznegoschematupostępowanieAlfredaLoewenhertza,który
przywdziałmundurSS-mana,czyginącychzbroniąwrękużydowskich
partyzantówipowstańców,którychczynniemieścisięwstereotypie
tchórzliwego„Żyda-pacyfisty”.Wtymprzypadkuzadaniejestowiele
trudniejsze,gdyż,równoleglezumacnianiemsiętegotypuwyobrażeń,jak
piszeLewandowski:„Żydzistająsięczymśtakodległyminieprawdopo-
dobnymjakwytępieniprzedwiekamiJadźwingowie”.Wpotocznejświa-
domości,nietylkowPolsce,historiaikulturaŻydówstanowiąnadal
niezapisanąkartę,amiejscerzetelnejwiedzyzajął:„syntetyczny,wielki
Żyd,jakaściemnabryła,dlajednychprzerażająca,dlainnychfascynująca,
zawszezmorzastotragiczna”.
Słowatewyjaśniająnietylkogłównepowodypowstaniaksiążki,aleod-
powiadająteżnapytanie,dlaczegojejgłównepartieopisujążycieprowin-
cjonalnegomiasteczka–dlaczegonatlewielonarodowegoKoninaopisu-
jeLewandowskispołecznośćżydowskąijejwewnętrznepowikłanie.Obok
ideałów„bundowskich”kwitłchasydyzm,aorientacjasyjonistycznasąsia-
dowałazopcjąnaszybkąpolonizację.Podnosząctakżeróżnicesocjalne
wewnątrzspołeczeństważydowskiegoorazindywidualnecharakteryijed-
nostkowezachowaniaotrzymujeLewandowskiwielceskomplikowany
iwcaleniejednoznacznyobrazżydowskiejzbiorowości.Itutajznowuczy-
tamyokonkretnychprzypadkach.Autoropisujeludziposiadającychimio-
nainazwiska,którzyuzyskująwjegoksiążcetwarze,ręceinogi,przecha-
dzającsięznowupouliczkachKonina.Miejsce„syntetycznego,wielkiego
Żyda”zastępująosobisteuczuciaimotywacje,indywidualnewyborywiar
