Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
JanuszKorek
iprzekonańpolitycznych,prywatnekalectwaizdolności.Takżeniemożli-
wadowyobrażenia,nieskończonaliczbaokupacyjnychofiar(żydowskich
ipolskich)ukonkretniasięw„Atlantydzie”wlosachgłupiegoNatkaNom-
burga,karczmarzaKurowskiego,skłóconychbraciHoruńczyk,pozbawio-
negoskrupułówSłodkiego,czyzachowującegowsytuacjikrytycznejprzy-
zwoitośćksiędzaKabata.Wspomnę,że„Atlantyda”usiłujedokonaćtakże
korektypotocznegowizerunkuNiemca,znanegozpowojennejpolskiejli-
teratury,filmuipropagandy.Bezstalowychkłówipazurów,niewymachu-
jącnadgłowąswastyką,niestająsięoni,cobardzoważne,przeciwwagą
winpopełnionychprzezswoichrodaków,aleformująsięwwielkiznakza-
pytania,jakistawiaautorprzyobowiązującymwPRL-ustereotypie.
Usiłującprzeciwstawićsięnarodowościowymschematom,książkapod-
ważastereotypyobustron.Niejesttowbrewpozoromproste,łatwobo-
wiemmożnawpaśćwmechanicznąsymetrię,którarówno(sprawiedli-
wie?)wyciągaprzykładyzworkapamięci,układającjewłamiącą
dotychczasowewzorynową,całościową,aletakżepewnąmatrycę.Autoro-
wiudajesięuniknąćtegoautomatyzmudziękiprzypowieściowemucha-
rakterowiksiążki,którypozwalanazamieszczenieexemplumbezsłowa
komentarza,jakwwypadkuSerafińskiego–endekaprzyjaźniącegosię
zżydowskąrodzinąLipszyców.
Dla„Atlantydy”charakterystycznejestnietylkozwróceniesiędotła
codzienności,aleuczynieniezniejgłównegopunktuobserwacyjnego,
zktóregonarratorśledzidziejącesięwydarzenia.Itutajpoznawczezada-
niahistorykazbiegająsięzperspektywąpamiętnikarza,któryujmujedzie-
jącesięwydarzeniapoprzezswojewłasneokulary.Śledzimyjegooczami
lokalnewładzeiprowincjonalneinstytucje,szkołyibiblioteki.Przedstawia
codzienneżycie,októrymlubiązapominaćwielkieideologieiktórympo-
gardzająnarodowościowestereotypy.Informacjeorodzajuubioru,ce-
nachproduktówiusługsąsiadujązopisamiuniwersalnychludzkichuczuć.
Odtworzenieżyciacodziennegoispojrzenieprzezeńnapanująceklisze
przyczyniasiętakżedodokonaniaogólniejszychspostrzeżeńiprzewarto-
ściowań.Historycznych.Socjologicznych.Nawethistoriozoficznych.Cie-
kawajestnaprzykładhipotezanatematpowszechnościirolizjawiska
awansuimimikry,któremupodlegaliwokresiepowojennym„klasowobli-
scy”.Hipotezatapodważamonumentalnądiabolicznośćkomunizmuista-
wiaznakzapytanianadnieuchronnościąheglowskiegoukąszenia.
Takipunktwidzeniawpływaoczywiścietakżenakoncepcjębohatera,
któregozwyczajność,przywaryipopełnianebłędyzapewniająmu,waż-
niejszątutaj,wiarygodność.Narrator-bohaterksiążkimówiwewłasnym
