Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
Zagadnieniawprowadzające
stanowinieodzownyelementkażdegodemokratycznegoporządkuprawnego.
Wpaństwachodemokratycznychustrojachpolitycznychmusząistniećszerokie
gwarancjejawności,jeślitakichgwarancjiniema,tozdużądoząprawdopodo-
bieństwamożnastwierdzić,żepaństwotojestniedemokratyczne,czywręczauto-
rytarne.Uznanieprawdziwościpowyższegozałożeniapozwalaprzyjąć,żeprawnej
gwarancjijawnościdziałańadministracji,czyszerzejwładzypublicznej,należy
poszukiwaćwtychsystemachprawnych,którebyłysystemamidemokratycznymi.
Wbrewobiegowejopinii,wmyślktórejjawnośćdziałańadministracjijestnwy-
nalazkiem”doktrynyiprawodawstwaXXwieku,jejźródełnależyposzukiwać
conajmniejdwadzieściaczterystuleciawcześniej,wpaństwacherystarożytnej,
gdziekształtowałysiępierwszedemokratyczneustrojepolityczne.Przykładamita-
kichkrajówsąwszczególnościniektórepaństwastarożytnejGrecji(wtymprzede
wszystkimAteny)orazstarożytnePaństwoRzymskie47.
Wpaństwachokresuprzedoświeceniowegotrudnodokonaćjednoznacznego
oddzieleniasegmentuadministracjipublicznejodnaogółjednolitegosystemu
władzypublicznej.Dlategoteż,napotrzebytegopodrozdziału,bardziejstosowne
wydajesięprzyjęcieiposługiwaniesię,zwłaszczawpoczątkowychrozważaniach,
szerszympojęciem-njawnościdziałańwładzypublicznej”.
Jawnośćdziałańwładzypublicznejwkrajachstarożytnychniebyłanaogółre-
gulowanaprzezprawostanowione.Gwarancjejawnościczęstoprzewidywałoje-
dynieniepisaneprawozwyczajowe.Cogodnepodkreślenia,gwarancjete,choć
wynikającezezwyczaju,byłynierzadkodalekoskuteczniejszeniżte,któresąobec-
nieujmowanewpostaciprawastanowionego.ZwłaszczawAtenach,wokresietzw.
nradykalnejdemokracji”(drugapołowaVw.p.n.e.dopołowyIVw.p.n.e.)szeroki
dostępdoinformacjiodziałaniachwładzpublicznych,istnieniespisanegozbioru
praw,możliwośćprzyglądaniasięobradomnajważniejszychorganów(Zgromadze-
niaiRadyPięciuset)orazrozprawomsądówstałysięjednymiznajważniejszych
fundamentówdemokratycznegoustrojutejpolis.
NawstępierozważańpoświęconychpozycjijawnościwstarożytnychAtenach
należyzauważyć,żewiększośćpraw(wtymtakżeprawzwiązanychzjawnoś-
cią)przysługiwałaobywatelom.Zarównozakrespodmiotowy,jakirozumienie
pojęcianobywatel”znaczącoodbiegałyodtych,któreprzyjmujesięwobecnych
czasach.ArystoteleswswojejPolitycedefiniujeobywatelajakotego,którymawła-
dzęuczestniczeniawzarządzaniupolispoprzezudziałwpodejmowaniudecyzji
isądzeniu48.WmyślprawaPeryklesaz451/450r.p.n.e.pełneobywatelstwoAten
przysługiwałojedyniesynomzrodzonymwlegalnymzwiązkumałżeńskim,zojca
imatkiAteńczyków,przyczymrodzicemusielibyćAteńczykamizurodzenia
47
Dopostawieniatakiejtezyuprawniająbadaniahistoryczneprowadzonem.in.przez
M.H.Hansena(TheAthenianDemocracyintheAgeofDemosthenes,przeł.R.Kulesza,
Warszawa1999)orazO.JurewiczaiL.Winniczuk(StarożytniGrecyiRzymianiewżyciu
prywatnymipaństwowym,PWN1973).
48
Arystoteles,Polityka(zdodaniemPseudo-ArystotelesowejEkonomiki),przeł.
L.Piotrowicz,PWN1964,s.94-101.
