Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Alkifron-pierwszyzdekonstruowanyfilozofoświeceniowy-MikołajOlszewski
13
dotychczasowychelitwładzy(II,8;V,35).Kulminacjątegowątkujestrozróżnie-
nienaludziistworzenialudzkie,przeprowadzoneprzezLizyklesa.Ludźmisą
oczywiściewolnomyśliciele,astworzeniamiludzkimi-pozostali.Rozróżnienieto
malegitymizowaćzróżnicowanieuprawnieńludziwzwykłymtegosłowaznacze-
niuiprzyznaniewolnomyślicielomwładzynadpozostałymi(VI,32).Takoto
apologeciwolnościokazująswojąskłonnośćdozmienianiasięwelitęnieusuwalnej
władzy.Zprzeświadczeniemtympozostajewzgodzieszczególnyoportunizm
wolnomyślicielipozwalającyzawiązaćimalianszkażdą,nawetnajbardziejtyrań-
skąwładzą,oiletylkoonapozostawiimuprzywilejowanemiejscewspołeczności
(II,26).WtensposóbBerkeleydokonujeklasycznejdekonstrukcjiideologii,prze-
kładutreściświatopoglądowychnarealneinteresypolityczne,wykorzystującdo-
kładnietakiesameargumenty,jakiezastosowaliwolnomyślicielewobecchrześci-
jaństwaikleru.
Kolejnym,powykazaniufałszuiodkryciutopikiargumentacjiwolnomyślicie-
li,etapempolemikiznimisą-niewiadomo,czynienajważniejszedlaBerkeleya
-rozważanianadspołecznąszkodliwościąichidei.Berkeleyjestrzecznikiemda-
lekoposuniętejodpowiedzialnościzasłowo:głoszeniefałszujestsamowsobiezłe,
aleszczególniezłejestwtedy,kiedyprowadzidodegeneracjimoralnej,zwłaszcza
ogółu.Ideewolnomyślicieli,jakbyniebyłyszczytnewustachichautorów,doty-
czytozwłaszczaShaftesbury>ego,przejęteiprzyjęteprzezprzeciętnychludzista-
nowiąbodziecdomodyfikacjizasadichpostępowania.Abstrahujączatemodich
merytorycznejprawdziwości,zawszenależymiećnawzględzie,jakieskutkiwy-
wołaichobecnośćwobiegupublicznym.IchskutkiBerkeleyukazujeprzeważnie
wformieskróconych,dowcipnychbiogramówludzi-ofiardoprowadzonejdo
skrajności,bądźdoludzkiegowymiaru,wolnejmyśli.
AutorAlkifronawproststwierdza,żebardziejboisięzagrożeńspołecznych,jakie
niesieideologiawolnomyślicieli,niżsiłyichargumentów(II,19).ItakdlaBerke-
leyamniejistotnejestto,czydokonałonwpełniadekwatnejrekonstrukcjikon-
cepcjiMandeville>awDialogudrugim,ważniejszejestto,jakiezagrożenianiesieona
dlamoralnościpublicznej,gdyzostanierozpowszechnionawśródzwykłychludzi
iprzeznichzreinterpretowana.WtakimzaśprzypadkumożnasięwedługBerke-
leyaspodziewać,żedaonasposobnośćczystaniesięargumentemusprawiedliwia-
jącymszeregniegodziwości.Zpunktuwidzeniawspółczesnegoczytelnikazresztą
teżciekawszejest,wjakisposóbBerkeleyprzeczuwałpewnemechanizmydziała-
niaspołeczeństwakonsumpcyjnego,niżto,wjakimstopniuikierunkunadinter-
pretowałBajkęopszczołach.PolemikazMandeville>emstanowidlaBerkeleyaokazję
dosformułowaniazaskakującoprzenikliwejuwagioznacznejilościsamobójstw
wśródwolnomyślicieli,antycypującejpodobne,wspartestatystycznie,obserwacje
poczynionepółtorawiekupóźniejprzezEmilaDurkheima23.Otóż,jednymzpierw-
23Cf.E.Durkheim,Samobójstwo.Studiumzsocjologii,przeł.K.Wakar,Warszawa2006.
