Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
DrAleksandraSzadok-Bratuń
orazkognitywizmuiantykognitywizmu
23
.Przedstawicieleracjonalizmuwyłącz-
nierozumowiprzypisująfunkcjępoznawcząwartości,azwolennicyirracjonali-
zmuozmysłom(sensualizm),woli(woluntaryzm),uczuciom(emotywizm)czyteż
wierze(fideizm).Naturaliściformułujądwietezyowartośćjestcechąprzedmiotu
wartościowegoalbojegowłasnością(cechąnieistotną)orazistniejeprzejścieod
zdańopisowychoprzedmiocieijegocechachdozdańwartościujących,czyliocen
inorm,aantynaturaliścinegująjednąznich.Kognitywizmgłosi,żewartośćjest
poznawalnaintuicyjnie(bezpośrednio)lubdyskursywnie(pośrednio),asądy
owartościachsąrozstrzygalnewkategoriachprawdybądźfałszu.Antykognity-
wizmuznaje,żewartośćjestwyznaczonaprzezniepoznawczyemocjonalnylub
wolitywnystosunekpodmiotuwartościującegodoprzedmiotuwartościowego,
albojestsposobemwidzeniategoprzedmiotulubreakcjinań.
Aksjologiaantropologiczna
24
tospojrzenienawartościzperspektywypod-
miotujakonosicielaikreatorawartości.Tofilozoficzneuzasadnienietezyooso-
bieludzkiejrozumianejjakowartośćsamawsobie,anieśrodekczynarzędzie
doosiągnięciacelu.Todostrzeżeniedwuwymiarowegokataloguwartościzrelaty-
wizowanegodopsychofizycznejstrukturyczłowieka.WartościokreślaneMarce-
lowskim
25
mianemUmieć”(ekonomiczne,witalno-sensytywne)iUbyć”(moralne,
estetyczne,poznawcze)wzajemniesiędopełniają,chociażichkoegzystencjamoże
zostaćzachwianaprzezprymarnośćjednychnaddrugimi.Pluralizmwartościwią-
żesięrównieżzpostrzeganiemczłowiekawwymiarzeosobowymispołecznym,co
pozwalanawyróżnieniewartościindywidualnych(wykształcenie,zainteresowa-
nia,zawód)iwspólnotowych(patriotyzm,demokracja,równość,sprawiedliwość).
Aksjologiaantropologicznatotakżekwestiaantywartości,wtradycyjno-etycznej
terminologiizłamoralnego.
3.Okategoriachaksjologicznych„wartość”i„antywartość”
Skoroaksjologiępostrzegaćmożnajakoodrębnądyscyplinęfilozoficznązaj-
mującąsiętymcogodne,piękne,dobreipowinne,czyliwartestarańczłowieka,to
dalsząrefleksjęwypadaskupićnadwóchopozycyjnychkategoriachowartościian-
tywartości.Pierwszaznichcieszysięniesłabnącymzainteresowaniemnietylko
wfilozofii,alerównieżwnaukachhumanistycznych,społecznych(wtymprawni-
czych),techniczno-empirycznych,matematycznychczyteżwróżnorodnychdzie-
dzinachsztuki.Druganatomiast,zracjibyciaantywartością,niezasłużyłasobie
jakdotądnarzetelnytraktatfilozoficzny,najczęściejrozprawiasięoniejnakanwie
23
Zob.H.Kiereś,Wartościteoria(wo)Powszechna…,t.9,Lublin2008,s.709;A.B.Stępień,Wstęp…,
s.105–106.
24
S.Kowalczyk,Człowiekwposzukiwaniuwartości…,s.165–195.
25
Zob.G.Marcel,Byćimieć,tłum.D.Eska,Warszawa2001.
36
