Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.1.Naukaiwiedza
matycznyiempirycznybadaczeanalizujączynniki,któredeterminujązajściezda-
rzenialubzachowania.Czylimożliwejestwyjaśnianiezjawiskazapomocąinnego
zjawiskapoprzezodwołaniesiędoprawogólnych.Przeanalizujmywymienione
trzyistotneskładnikiwiedzynaukowej.
Wyjaśnianiemożepolegaćnaprzekonaniu,żecałośćstanowiprostąsumę
części,apołączenieczęściwdziałającymechanizmpozostawiajetakimi,jakie
byłypoprzednio-oddzieloneodsiebie11.Możnawyróżnićtrzytypywyjaśnia-
nia:wyjaśnianieanalityczne(mechaniczne),dotyczącecałościzłożonychznie-
licznych,małozróżnicowanychelementów,wyjaśnianiestatystyczne,mająceza
przedmiotopisaniedużejliczbyskładowychelementów(zwanychagregatami)
orazwyjaśnianiesystemowe,odnoszącesiędośredniozróżnicowanychelemen-
tów,zorganizowanychwzłożonecałości.Ważnymkryteriumwyróżnianiatypów
wyjaśnieńjeststopieńzłożonościanalizowanychobiektóworazstopieńzróżnico-
waniaskładającychsięnanieelementów(np.osobowośćbadanego).Wyjaśnianie
możemiećtakżecharakterdedukcyjny12,którewymaga:uniwersalnychgenerali-
zacji,ustaleniawarunków,wjakichtegeneralizacjesąprawdziwe,zdarzenia,które
mazostaćwyjaśnione,orazregułlogikiformalnej.Wwyjaśnianiudedukcyjnym
danezjawiskoopisujemy,pokazując,żemożeonozostaćwyprowadzonezogól-
negoprawa,któremusidotyczyćwszystkichmożliwychprzypadków.Wmyśle-
niudedukcyjnymprzesłankiprowadządowniosków,coimplikujezależność:gdy
przesłankisąprawdziwe,townioskimusząbyćtakżeprawdziwe.Czylibadacz
przechodziodtego,coogólne,dotego,coszczegółowe.Przechodziodwzorca,
któregomożnaoczekiwaćzlogicznegolubteoretycznegopunktuwidzenia,do
obserwacji,którepotwierdzająlubnegująoczekiwanywzorzec.Przeciwstawie-
niemrozumowaniadedukcyjnegojestrozumowanieindukcyjne13(uogólnianie),
wktórymprzechodzisięodtego,cokonkretne,dotego,coogólne,odzestawu
szczegółowychobserwacjidoodkryciaprawidłowości,któraodzwierciedlapewien
stopieńuporządkowaniawszystkichdanychzdarzeń.Stądwynika,żededukcja
zaczynasięodsłowa:ndlaczego”iprzechodzidosłowanczy”
,natomiastindukcja
zmierzawkierunkuprzeciwnym.Obapodejściasąprawomocnymiiuzasadnio-
nymidrogamibadawczymiwnauce.ZdaniemW
.Wallace’a14obietedrogiwspół-
grając,dostarczająjeszczebardziejznaczącychikompletnychwyjaśnień:indukcja
11G.M.Weinberg:Myśleniesystemowe.Przeł.C.Berman,R.Wielburski.Warszawa:WNT,
1979,s.26-39.
12Rodzajlogicznegomyślenia,wktórymszczegółowaprawdajestwyprowadzananapodsta-
wieprawdyogólnej,nazywamyrozumowaniemdedukcyjnym.Rozumowaniededukcyjnezakłada
prawdziwośćzależnościogólnej.Jestononiezbędneprzyprzechodzeniuodhipotezy(teorii)ogólnej
natematnaturyobserwowanychzjawiskdoprzewidywania.
13Rodzajwnioskowania,prowadzącyodpewnejprawdyszczegółowejdoniepełnejprawdy
ogólnej,nosinazwęrozumowaniaindukcyjnego.Naobserwacjifaktów,zjawiskiichcechopierają
sięhipotezy.Dlaichsformułowanianiezbędnymjestuogólnienieempirycznychfaktówbądźzja-
wisk.
14W
.Wallace:TeLogicofScience.NewYork:AldinedeGuytter,1971.
17
