Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
W
PROWADZENIE
mentalną,gdyjeststosowanedoopisuludzkichizwierzęcychzachowań
wkategoriachintencjonalnych.Racjonalnośćinstrumentalnapolegana
doborzewłaściwychśrodkówdozałożonegowcześniejcelu(Weber2002).
WyobraźmysobieJasia,którychcedojechaćautobusemdoszkoły,
irozważmydwaprzypadki.WpierwszymJaśpostępujezgodniezroz-
kłademjazdy,abydojechaćdoszkoły.Wówczasdobierawłaściweśrodki
dozamierzonegocelu.WdrugimJaśpamiętanieaktualnyrozkładjazdy.
Niewie,żezgodniezaktualnymrozkłademautobusnieprzyjeżdżajuż
otejporzeidlategonadalczekanaautobus.
Bezpojęciareprezentacjiumysłowej–itobłędnej,którejpara-
dygmatycznymprzykłademmożebyćfałszyweprzeświadczenieJasia,
żeautobusprzyjedzieo7:45–wyjaśnieniezachowaniastudentajako
zachowaniaracjonalnegobyłobybardzotrudne.PrzecieżJaśpodejmuje
działanie,któreniedoprowadzagodozamierzonegocelu:czeka,choć
autobusnieprzyjedzie.Wyrugowaniemożliwościposiadaniareprezen-
tacji,wtymreprezentacjibłędnych,prowadziłobywięcdoniepożądanej
konsekwencji,żekażdeobiektywnienietrafnedziałaniebyłobyoznaką
irracjonalności.Ponieważbłędywdziałaniusąpowszechne,prowadziłoby
todopowszechnegoprzypisywaniairracjonalności
1
.Tymczasemmożemy
zachowaćpojęcieracjonalnościwwypadkupomyłek,gdydysponujemy
pojęciembłędnejreprezentacji.Jaś,którymabłędnąreprezentację
godzinyprzyjazduautobusu,zachowujesięracjonalnie,ponieważma
powody,bysądzić,żeautobusprzyjedzieodanejporze.
Analogicznerozumowaniemożnaprzeprowadzićwodniesieniudo
zwierząt.EdwardTolmanwykonałeksperyment,wktórymszczurnauczył
sięukładuramionlabiryntu,mimożeniebyłotamjedzeniamogącego
stanowićdlazwierzęcianagrodę.Kiedyjednakwlabiryncieznalazł
siępokarm,szczurnatychmiastznajdowałgo,mimożeniebyłgłodny
(TolmaniHonzik1930).Wdodatkuszczurreagowałzaskoczeniem,gdy
pokonałtęsamądrogę,któradotądprowadziładopokarmu,aletym
razempokarmutamniebyło.Wpierwszymwypadkuszczurreprezentuje
drogępoprawnie,abydojśćdotegomiejsca,gdzieznajdowałsiędotych-
czaspokarm.Wówczasmożnabyrzec,żeszczurdobierawłaściweśrodki
dozamierzonegocelu
2
.Wdrugimwypadkuszczurzachowujesiętak,że
nieosiągazamierzonegocelu:idziewkierunkumiejsca,gdziewcześniej
znajdowałsiępokarm,aterazgotamniema.Bezpojęciareprezentacji
umysłowej,którejprzykłademmożebyćbłędnareprezentacjaszczura,
1
DonaldDavidsonwZwierzętachracjonalnych(Davidson1992)argumentujeza
tym,żeirracjonalnośćprzekonańczydziałańmożebyćprzypisanatylkopodwarunkiem,
żedanypodmiotmaprzeważającowieleracjonalnychprzekonań.
2
Tolmanbroniłodmianybehawioryzmu,którąnazywałHcelowościową”(Tolman
1995).
