Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
Częśćpierwsza:Wokółwyrazówiznaczeń
(USJP),przyczymzaznaczyćtrzeba,żeznaczenialeksemówwyraz
iwyrażaćwtychtrzechostatnichsłownikachwłaściwienieróżnią
sięodsiebie-wciąguostatnichlatniezaszływięcżadneistotne
zmianywsemantyceomawianychleksemów.
Zpunktuwidzeniaetymologiileksemwyrazić,któregoderywa-
temjestwyraz,pochodziodrazić(SBo),przejętegoprzezstaropol-
szczyznęjeszczezprasłowiańskiego*raziti(wformiewielokrotnej
*rĕzati)-por.czeskieřezat,rosyjskierezat’-aznaczącegotyle,co
Isiec,ciąć,zadawaćciosy,uderzać,ostrooddziaływaćnazmysłlub
umysł’
.Od*rĕzati(*raziti)pochodzątakieznanenamwspółcześnie
leksemy,jaknp.przymiotnik(dawnyimiesłów)raźny,gerundia:
porażenie,przerażenie,wyrażenie,odraza,czasownikitworzoneprzez
dodanieróżnegorodzajuprzedrostków(za-→zarazić;z-→zrazić;
o-→obrazić;po-→porazić),atakżeleksemwyrazić,powstałyprzez
dodanieprzedrostkawy‑,któregoczęstąfunkcjąjestnadaniecza-
sownikowitakichodcieniznaczeniowych,jak(zaUSJP)ruchod
dołukugórze(wyrastać)czyodwewnątrznazewnątrz(wychodzić),
osiąganiecelu(wybłagać),osiągnięciestanuprzesytu(wybiegaćsię).
Wwypadkuczasownikawyrazićprzedrostekwy‑miałzaznaczyć
pewienruchnazewnątrz;wSWprzytoczonyjestprzykład,który
dobitnienatowskazuje:„Wraził,niewyraził(=sunąłrękędodziupli
iniemógłjejwyciągnąć)”
.Leksemwyrazićzyskujetuwięcznaczenie
Iwyciągnąć’
.Zruchemnazewnątrzzwiązanesątakżetakiezna-
czenia,jakIszybkosięporuszać,wybiegać’(SWil)orazprzytaczane
przez(SW)Iwybićsię,wyrwaćsięskąd’
,Izwichnąć,wybićzestawu’
,
Iwyrazić(=skierować)wodęzkorytanabok’
.
WedługSBopierwszeznanenamwspółcześnieźródłanotujące
leksemwyrażaćpochodziłyjużzXVwieku.Oznaczałonwówczas
tyle,coIująćcośwsłowa,powiedzieć’
,Iuzewnętrznić,okazać,ob-
jawić’czyIoznaczyć’
.Znaczeniatenieróżniłysięwięcodtych,
którewskazalibyśmywspółcześnie,poproszeniopodaniedefnicji
leksemuwyrażać.Jednakpodstawowymdlastaropolszczyznyzna-
czeniembyłozwiązanezprasłowiańskim*razitiIuderzać’
,atakże
znaczeniezwężoneIwybijać,odciskaćjakiśznak,rzeźbić’
.
Leksemwyrazpowstałjakoderywatodleksemuwyrazić.Począt-
kowooznaczałpewienefektczynności-oilewyrazićznaczyłotyle,
