Bydło domowe - hodowla i użytkowanie

Piotr Guliński

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-01-19242-6

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2017

Liczba stron:

441

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Guliński, Piotr. Bydło domowe - hodowla i użytkowanie. Red. . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017, 441 s. ISBN 978-83-01-19242-6

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Guliński, P.

T1 Bydło domowe - hodowla i użytkowanie

PB Wydawnictwo Naukowe PWN

PP Warszawa

YR 2017

SN 978-83-01-19242-6

Bibliografia BibTex:

@Book{ 172337, author = "Guliński, Piotr", editor = "", title = "Bydło domowe - hodowla i użytkowanie", publisher = "Wydawnictwo Naukowe PWN", year = "2017", address = "Warszawa", isbn = "978-83-01-19242-6" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Guliński, Piotr

ED -

TI - Bydło domowe - hodowla i użytkowanie

PB - Wydawnictwo Naukowe PWN

CY - Warszawa

PY - 2017

SN - 978-83-01-19242-6

ER -

Netografia (standard APA):

Guliński, Piotr. Bydło domowe - hodowla i użytkowanie [baza danych online] Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017 [dostęp: 29 06 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/bydlo-domowe---hodowla-i-uzytkowanie-piotr-gulinski-172337.

systematyka, bydło, produkcja mleka, przetwórstwo, mięso wołowe, rasy bydła

Kompendium wiedzy z zakresu hodowli i użytkowania bydła, najliczniejszego i najważniejszego gatunku zwierząt gospodarskich użytkowanych przez człowieka. Zaproponowany przez autora podręcznika układ i dobór tematyki odpowiada występującym w praktyc...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-01-19242-6

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2017

Liczba stron:

441

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

1.1. Znaczenie bydła w przeszłości16
1. KIERUNKI UŻYTKOWANIA I ZNACZENIE GOSPODARCZE BYDŁA NA ŚWIECIE16
1.2. Rola i funkcje bydła domowego w gospodarstwach rolnych współczesnego świata 420
1.2.1. Bydło jako źródło surowców żywnościowych20
1.2.2. Bydło jako źródło dochodu22
1.2.3. Bydło jako źródło siły roboczej24
1.2.4. Bydło jako instrumenty finansowe w ubogich krajach świata24
1.2.5. Bydło jako element poprawy statusu społecznego1025
1.2.6. Bydło jako obiekt kultu religijnego25
1.2.7. Wizerunkowe problemy bydła we współczesnym świecie26
1.3. Wybrane fakty z historii hodowli bydła 27
1.3.1. Początki użytkowania bydła domowego – udomowienie tura27
1.3.2. Bydło na terenie Europy i wczesne dowody jego dojenia w neolitycznej Brytanii27
1.3.3. Udomowione krowy w cywilizacji egipskiej28
1.3.4. Krowy mleczne w starożytnej cywilizacji sumeryjskiej29
1.3.5. Centralne miejsce krów w cywilizacji wedyjskiej w północnych Indiach30
1.3.6. Bydło w starożytnych cywilizacjach Europy30
1.3.7. Mleko w starożytnej hebrajskiej cywilizacji i w Biblii31
1.3.8. Pierwszy import czarno-białego bydła fryzyjskiego do Polski31
1.3.9. Pierwszy import bydła na kontynent amerykański31
1.3.10. Powstanie Związku Hodowców Bydła Holsztyńsko-Fryzyjskiego w USA32
1.3.11. Pierwsza dojarka mechaniczna33
1.3.12. Protoplasta współczesnego bydła fryzyjskiego w Europie – buhaj Adema 19734
1.3.13. Początki sztucznego zapładniania krów – inseminacji35
1.3.14. Opracowanie metody chroniącej zamrożone nasienie buhajów35
1.3.15. Narodziny buhaja rekordzisty świata pod względem sprzedanego nasienia35
1.3.16. Pierwszy automat do pozyskiwania mleka36
1.3.17. Założenie Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka37
1.3.18. Rozpoznanie genomu u bydła37
1.3.19. Rekord świata w wydajności mleka w laktacji37
1.3.20. Rekord świata w wydajności życiowej mleka38
2. PRODUKCJA MLEKA NA ŚWIECIE44
2.2. Systemy produkcji mleka45
2.1. Liczba gospodarstw utrzymujących bydło45
2.3. Lokalizacja gospodarstw mlecznych47
2.4. Liczebność populacji bydła na świecie49
2.5. Bydło jako podstawowy gatunek zwierząt gospodarskich, od których pozyskuje się mleko51
2.6. Wielkość i perspektywy rozwoju produkcji mleka54
2.7. Przetwórstwo mleka i jego spożycie58
2.8. Liczebność populacji krów mlecznych i produkcja mleka w Polsce63
3.1. Zmiany w wielkości produkcji mięsa na świecie67
3. PRODUKCJA MIĘSA WOŁOWEGO NA ŚWIECIE67
3.2. Systemy produkcji mięsa na świecie68
3.3. Produkcja i przetwórstwo wołowiny70
3.4. Spożycie mięsa wołowego75
4.1. Pochodzenie bydła – tur wielki79
4. POCHODZENIE I SYSTEMATYKA BYDŁA79
4.1.1. Bydło Hecka – próba odtworzenia tura81
4.2. Systematyka bydła83
4.2.1. Bydło, jako gatunek w królestwie zwierząt83
4.3. Gatunki w rodzinie pustorożców88
4.3.1. Bydło domowe – Bos taurus Linnaeus, 175888
4.3.2. Bizon – Bison bison Linnaeus, 175890
4.3.3. Żubr – Bison bonasus Linnaeus, 175890
4.3.4. Bawół domowy – Bubalus bubalis Linnaeus, 175891
4.3.5. Bawół afrykański – Syncerus caffer Sparrman, 177992
4.3.6. Jak – Bos grunniens Linnaeus, 176692
4.3.7. Gaur – Bos gaurus Lambert, 180493
4.3.8. Gajal – Bos frontalis Lambert, 180494
4.3.9. Banteng azjatycki – Bos javanicus d`Alton, 182394
5. RASY BYDŁA 97
5.1. Powstanie współczesnych ras bydła97
5.2. Kryteria podziału współczesnych ras bydła101
5.3. Pojęcie „rasa bydła”105
5.4. Charakterystyka wybranych ras mlecznych bydła107
5.4.1. Rasy mleczne bydła108
5.5. Charakterystyka wybranych ras mięsnych bydła116
5.5.1. Stare małe brytyjskie rasy bydła mięsnego118
5.5.2. Europejskie duże rasy bydła mięsnego122
5.5.3. Amerykańskie „syntetyczne” rasy bydła mięsnego127
5.5.4. Rasy bydła zebu132
5.6. Charakterystyka wybranych kombinowanych ras bydła135
5.7. Rasy miniaturowe bydła141
6. POKRÓJ BYDŁA I JEGO OCENA 146
6.1. Wprowadzenie146
6.2. Ocena pokroju147
6.2.1. Metody oceny pokroju148
6.2.2. Wykaz i sposób wykonywania ważniejszych pomiarów zoometrycznych bydła148
6.2.3. Indeksy pokrojowe150
6.3. Ocena pokroju bydła mlecznego151
6.3.1. System oceny liniowej151
6.3.2. Szczegółowa ocena cech liniowych153
6.3.2.1. Ocena ogólna typu i budowy158
6.3.2.2. Wady budowy159
6.3.2.3. Wykorzystanie informacji dotyczących oceny liniowej bydła162
6.4. Wyniki oceny pokroju 164
6.4.1. Czynniki oddziałujące na wyniki oceny pokroju u bydła. Dziedziczność i powtarzalność ocen liniowych164
6.4.2. Relacje między pokrojem a mlecznością i cechami funkcjonalnymi krów167
6.5. Ocena typu i budowy bydła mięsnego172
6.5.1. Cele i metody oceny pokroju bydła mięsnego172
6.5.2. Ocena typu/kalibru bydła mięsnego174
6.6. Ocena pokroju bydła o użytkowości dwukierunkowej178
6.6.1. Ocena krów180
6.6.1.1. Wzorzec rasowy krowy simentalskiej180
6.6.1.2. Lista ocenianych cech liniowych180
6.6.1.3. Ocena wad budowy181
6.6.1.4. Ocena ogólna budowy krów181
6.6.2. Ocena buhajów182
6.6.2.1. Cechy charakteryzujące buhaja simentalskiego182
6.6.2.2. Lista ocenianych cech liniowych182
6.6.2.3. Ocena ogólna budowy buhajów183
7. OCENA KONDYCJI KRÓW MLECZNYCH186
7.1. Wprowadzenie186
7.2. Zasady oceny187
7.2.1. Okres zasuszenia191
7.2.2. Wczesna laktacja191
7.2.3. Środkowa i późna laktacja192
7.3. Interpretacja i wyniki oceny kondycji193
8. UŻYTKOWANIE MLECZNE197
8.1. Laktacja i jej ocena197
8.1.1. Wskaźniki wykorzystywane w charakterystyce użytkowości mlecznej w laktacji200
8.1.2. Metody przedstawienia produkcji mleka w laktacji200
8.2. Wybrane fakty z historii użytkowania mlecznego bydła w kraju i na świecie206
8.3. Problematyka przedłużonych laktacji212
8.4. Wpływ czynników genetycznych i środowiskowych na wydajność mleka krów 214
8.4.1. Rasa bydła214
8.4.2. Poziom żywienia i dostęp do wody214
8.4.3. Wiek przy ocieleniu217
8.4.4. Sezon ocielenia217
8.4.5. Długość i kompletność doju217
8.4.6. Częstotliwość doju217
8.4.7. Długość przerwy między dojami w ciągu doby218
8.4.8. Długość okresu zasuszenia219
8.4.9. Temperatura i wilgotność powietrza219
8.4.9.1. Wilgotność powietrza221
8.4.9.2. Stres cieplny221
8.4.10. Wiek zwierząt222
8.4.11. Długość dnia świetlnego224
8.4.12. Masa ciała (kaliber)224
8.4.13. Podawanie hormonów i leków225
8.4.14. Pobudzenie wymienia i poziom oksytocyny we krwi podczas doju226
8.5. Wpływ czynników genetycznych i środowiskowych na skład chemiczny mleka krów227
8.5.1. Skład chemiczny mleka krów227
8.5.2. Wpływ czynników genetycznych231
8.5.3. Czynniki wpływające na zawartość tłuszczu w mleku232
8.5.3.1. Rasa232
8.5.3.2. Wiek krowy233
8.5.3.3. Okres laktacji234
8.5.3.4. Sezon produkcji235
8.5.3.5. Zdrowie235
8.5.3.6. Hormony / leki235
8.5.3.7. Żywienie235
8.5.4. Czynniki oddziałujące na zawartość białka w mleku237
8.5.4.1. Rasa239
8.5.4.2. Wiek krów239
8.5.4.3. Okres laktacji239
8.5.4.4. Sezon produkcji239
8.5.4.5. Zdrowie239
8.5.5. Węglowodany240
8.5.4.6. Czynniki żywieniowe240
8.5.6. Makro- i mikroelementy241
8.5.7. Pozostałe składniki mleka241
9. UŻYTKOWANIE MIĘSNE BYDŁA244
9.1. Technologie produkcji mięsa wołowego245
9.2. Systemy produkcji mięsa wołowego w Polsce247
9.3. Ocena przydatności opasowej249
9.4. Ocena wartości rzeźnej252
9.4.1. Wydajność rzeźna i czynniki wpływające na jej wielkość252
9.4.2. Ocena wizualna półtusz wołowych255
9.4.3. Klasy mięsności256
9.4.4. Cechy decydujące o jakości mięsa wołowego258
9.4.5. Otłuszczenie259
9.4.6. Pozostałe cechy sensoryczne mięsa wołowego260
9.4.7. Możliwości wykorzystania metod obiektywnych w ocenie jakości mięsa261
9.4.8. Wyręby wartościowe tuszy261
9.4.9. Wartość pH mięsa264
9.4.10. Pozostałe cechy oceniane obiektywnie265
9.5. Surowce uboczne pozyskiwane od bydła266
9.5.1. Skóry bydlęce267
9.5.2. Podroby267
9.5.3. Tłuszcz, żelatyna, jelita267
9.5.4. Inne niejadalne surowce uboczne267
9.5.5. Farmaceutyki produkowane z wykorzystaniem bydła rzeźnego267
10. ROZPŁODOWE UŻYTKOWANIE BYDŁA270
10.1. Znaczenie użytkowania rozpłodowego270
10.2. Harmonogramy wycieleń krów271
10.3. Podstawowe pojęcia związane z rozrodem u bydła272
10.4. Cele użytkowania rozpłodowego krów273
10.5. Buhaje a rozród naturalny275
10.6. Sztuczne zapładnianie – inseminacja u bydła 276
10.6.1. Kriokonserwacja nasienia bydła279
10.6.2. Zalety sztucznego zapładniania (inseminacji) krów280
10.6.3. Ograniczenia będące wynikiem stosowania inseminacji280
10.8. Cykl płciowy281
10.7. Liczba buhajów, których nasienie można wykorzystywać w stadzie281
10.8.1. Ruja u krów282
10.8.2. Cicha ruja282
10.8.3. Metody wspomagające wykrywanie rui282
10.10. Wiek pierwszego wycielenia283
10.9. Ciąża u bydła283
10.11. Długość okresu międzywycieleniowego285
10.12. Nowoczesne biotechniki i biotechnologie wykorzystywane w rozrodzie u bydła285
10.12.1. Przenoszenie zarodków286
10.12.2. Programy rozrodu kontrolowanego289
10.12.2.1. Standardowa synchronizacja rui289
10.12.3. Seksowanie plemników290
10.12.2.2. Metody synchronizacji rui z wykorzystaniem prostaglandyny290
10.12.4. Klonowanie291
10.13. Metody poprawy skuteczności reprodukcji u bydła292
10.12.5. Wczesne diagnozowanie ciąży292
10.13.1. Zarządzanie reprodukcją u bydła292
10.13.2. Grupa czynników kontrolowanych przez hodowców295
10.13.2.1. Skuteczność wykrywania rui295
10.13.2.2. Umiejętności inseminatora298
10.13.2.3. Płodność buhajów299
10.13.2.4. Temperatura otoczenia (stres cieplny)299
10.13.2.5. Typ powierzchni, po której poruszają się krowy300
10.13.3. Grupa czynników kontrolowanych przez układ rozrodczy krów301
10.13.3.1. Zaburzenie porodu (dystocja)301
10.13.3.2. Zatrzymanie łożyska301
10.13.3.3. Ciąże bliźniacze301
10.13.4. Grupa czynników kontrolowanych przez cechy osobnicze krów302
10.13.3.4. Wczesne zamieranie zarodków i poronienia302
10.13.3.5. Cysty jajnikowe u krów302
10.13.4.1. Rasa (typ użytkowy)302
10.13.4.2. Wiek krów303
10.13.4.3. Poziom produkcyjny krów303
11. ZASADY I TECHNOLOGIE POZYSKIWANIA MLEKA OD KRÓW305
11.1. Metody doju ręcznego i mechanicznego309
11.1.1. Stymulowanie krów do oddawania mleka310
11.1.2. Hamowanie wydzielania mleka311
11.1.3. Zasady i metody przeprowadzania doju ręcznego i mechanicznego311
11.1.3.1. Fazy doju312
11.2. Technologie wykorzystywane w mechanicznym pozyskiwaniu mleka318
11.2.1. Sprzęt udojowy – kilka uwag318
11.2.2. Dojarka bańkowa318
11.2.3. Dojarka rurociągowa319
11.2.4. Hale udojowe – dojarnie319
11.2.4.1. Dojarnia typu „rybia ość”320
11.2.4.2. Dojarnia typu „bok w bok”321
11.2.4.3. Dojarnie typu „tandem”322
11.2.4.4. Dojarnie typu „karuzela”323
11.2.5. Roboty do dojenia krów324
11.3. Zasady higieny przy pozyskiwaniu mleka od krów328
11.3.1. Higiena wymion329
11.3.2. Obcinanie kiści ogonowej330
11.3.3. Kolejność doju331
11.3.4. Przeddojenie, przed- i poudojowa dezynfekcja strzyków331
11.3.5. Suche strzyki333
12. ZASADY WYCHOWU CIELĄT I JAŁOWIZNY 335
12.1. Okresy wzrostu i rozwoju u bydła335
12.2. Cele w odchowie jałowizny338
12.3. Technika żywienia cieląt i jałowizny339
12.3.1. Wpływ żywienia342
12.3.2. Zarządzanie342
12.3.3. System wychowu342
12.3.4. Zdrowie342
12.4. Praktyczne zasady postępowania w trakcie wychowu cieląt 343
12.4.1. Wentylacja344
12.4.2. Izolacja345
12.4.3. Dobrostan zwierząt346
12.4.4. Koszty odchowu346
12.5. Siara347
12.6. Mleko i preparaty mleko zastępcze351
12.7. Karmienie paszami stałymi353
12.7.1. Mieszanka typu starter354
12.7.2. Pasze treściwe i objętościowe354
13. WYBRANE ELEMENTY ZACHOWANIA BYDŁA357
13.1. Zachowanie społeczne bydła359
13.1.1. Bydło jako gatunek społeczny o strukturze hierarchicznej359
13.2. Zachowanie okołożywieniowe bydła360
13.2.1. Typy okołożywieniowego zachowania u bydła360
13.2.2. Czas leżenia i przeżuwania363
13.2.2.1. Ułożenie ciała podczas leżenia364
13.2.3. Wpływ różnych czynników na okołożywieniowe zachowanie się bydła367
13.2.3.1. Czas dostarczania świeżej paszy367
13.2.3.2. Częstotliwość doju367
13.2.3.3. Poziom produkcyjny krów368
13.2.3.4. Grupowanie krów w stadzie368
13.2.3.5. Zwiększanie obsady w stadach bydła368
13.3. Zachowanie płciowe krów370
13.3.1. Zachowanie okołorujowe370
13.3.2. Zachowanie okołoporodowe i macierzyńskie371
13.4. Inne typy zachowania bydła372
13.4.1. Pokrewieństwo i powinowactwo372
13.4.2. Sen jako ważny typ zachowania krów372
13.4.2.1. Znaczenie snu dla dobrostanu krów mlecznych372
13.4.2.2. Definicja snu372
13.4.2.3. Znaczenie snu dla bydła373
13.4.2.4. Długość snu u bydła376
13.5. Bydło jako gatunek krepuskularny378
14. MOCZNIK W MLEKU KRÓW384
14.1. Czynniki wpływające na poziom mocznika w mleku krów 385
14.1.1. Poziom białka w dawkach pokarmowych i inne elementy żywienia385
14.1.2. Poziom produkcyjny krów387
14.1.3. Dobowe różnice pomiędzy poziomem mocznika w mleku388
14.1.4. Masa ciała zwierząt389
14.1.5. Pozostałe czynniki środowiskowe390
14.1.6. Czynniki genetyczne391
14.2. Możliwości wykorzystania informacji o poziomie mocznika w mleku w zarządzaniu stadami bydła mlecznego393
14.2.1. Ocena racjonalności żywienia na podstawie zawartości mocznika i białka w mleku krów393
14.2.1.1. Ocena zawartości mocznika w mleku393
14.2.1.2. Ocena zawartości białka w mleku395
14.2.2. Mocznik a płodność krów396
14.2.3. Możliwości wykorzystania informacji na temat mocznika w mleku w ograniczaniu zanieczyszczenia środowiska azotem produkowanym przez bydło397
15.1. Mastitis u bydła402
15. STANY ZAPALNE WYMION U KRÓW I SKUTKI ICH WYSTĘPOWANIA W STADACH BYDŁA MLECZNEGO402
15.1.1. Przyczyny zapaleń wymion u krów403
15.1.2. Drogi przedostawania się bakterii do strzyków i wymion406
15.1.3. Komórki somatyczne jako podstawowe kryterium diagnozowania mastitis407
15.1.4. Typy zapalenia wymion u krów409
15.1.5. Częstość występowania mastitis w stadach bydła mlecznego410
15.2. Konsekwencje występowania zapalenia wymion u krów411
15.2.1. Zmniejszanie wydajności mleka411
15.2.2. Obniżanie przydatności technologicznej mleka413
15.2.3. Ograniczanie płodności krów414
15.3. Zapobieganie występowaniu zapaleń wymion u krów415
15.3.1. Zapobieganie przenikaniu bakterii do wymion415
15.3.2. Programy zapobiegające mastitis i ich zasadnicze elementy416
15.4. Komórki somatyczne mleka w programach doskonalenia genetycznego bydła w Polsce i na świecie418
15.4.1. Komórki somatyczne w indeksach selekcyjnych dla bydła mlecznego418
15.4.2. Wykorzystanie markerów genetycznych w programie zwalczania mastitis420
15.5. Współczesne możliwości diagnozowania i leczenia mastitis w stadach bydła mlecznego421
15.5.1. Metody wykrywania podklinicznych stanów zapalnych wymion421
15.5.2. Leczenie stanów zapalnych wymion u krów424
15.5.2.1. Zasuszenie najlepszym okresem na leczenie podklinicznego mastitis u krów426
16.1. Przyczyny powstawania ketozy430
16. CIAŁA KETONOWE – PRZYCZYNY I SKUTKI ICH OBECNOŚCI W MLEKU KRÓW430
16.2. Konsekwencje negatywnego bilansu energetycznego u krów mlecznych431
16.3. Rodzaje ketoz u bydła433
16.4. Objawy ketozy434
16.5. Zapobieganie występowaniu ketozy435
16.6. Potrzeba i możliwości diagnozowania ketozy436
16.6.1. Diagnozowanie ketozy436
16.6.2. Wysoka zawartość tłuszczu w mleku wskaźnikiem subklinicznej ketozy437

Tabela1.1.Składmlekakrowiegoiprocentpokryciadziennegozapotrzebowaniaczłowieka

nazawartewnimskładniki(w0,5l)iichoddziałanienazdrowie(Haugiwsp.,2007)

Tłuszcz

Nasycone

kwasy

tłuszczowe

Kwasoleinowy

Kwaslaurynowy

Kwas

mirystynowy

Kwas

palimtynowy

Kwaslinolowy

Kwasalfa-

linolenowy

Białko

Laktoza

Wapń

Magnez

Cynk

Selen

WitaminaE

WitaminaA

Kwasfoliowy

Ryboflawina

WitaminaB

Składnikmleka

tracjaw1l

Koncen-

pełnego

1,83mg

100mg

0,6mg

280μg

4,4μg

0,75g

37μg

50μg

mleka

0,8g

3,0g

4mg

33g

1,2g

1,1g

53g

19g

32g

Procentpokrycia

zapotrzebowania

człowiekaw0,5l

mlekapełnego

dziennego

30-40%

40-50%

60-80%

12-16%

15-20%

18-25%

30%

90%

źródłoenergii

zwiększająpoziomHDLiogólnego

cholesterolu;hamująrozwójbakterii

iwirusów

przeciwdziałamiażdżycyichorobom

sercam.in.przezobniżaniepoziomu

„złego”cholesteroluLDL,rozrzedzanie

krwiizmniejszanieskłonnoścido

zakrzepów;wspomagakontrolę

poziomucukruwekrwi

antywirusowyiantybakteryjny

zwiększapoziomLDLiHDL

kwastłuszczowyzgrupyomega-6

kwastłuszczowyzgrupyomega-3

kwasyaminowe,bioaktywnebiałko

ipeptydy;zwiększabiodostępność

źródłoenergii

kości,zęby,ciśnieniekrwi,kontrola

masyciała

szczególnieważnydlaosóbstarszych,

używanywleczeniuastmy

funkcjeimmunologiczne

nowotwory,alergie,chorobawieńcowa

serca

antyoksydant

wzrok,procesypodziałukomórkowego

syntezaDNA,podziałkomórek,

metabolizmkwasówaminowych

wzmacniaukładnerwowy,wspomaga

funkcjonowaniedrógoddechowych,

odgrywaważnąrolęwfunkcjonowaniu

narząduwzroku

kluczowawmetabolizmiekwasu

foliowego

Efektzdrowotny

Brak wyników

Bydło domowe - hodowla i użytkowanie

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra