Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
uKażdemurobotnikowipraca”
61
stałoodłożonedokońcamaja.NatychmiastpopowrocieuzgodniłjednakzMi-
nisterstwemFinansów(RFM)warunkijednomiliardowegopakietutworzenia
miejscpracy17.TakzwanyuprogramReinhardta”zostałostateczniezaakcepto-
wanyprzezrząd28maja,aogłoszonyniemieckiemuspołeczeństwu1czerwca.
NiecoponadrokposłynnejmowiewygłoszonejprzezGregoraStrasserawReich-
stagu,wktórejdomagałsięondziałańwkwestiikryzysubezrobocia,partianazi-
stowskaspełniłaswojąobietnicę.Pakietbyłobszerny,a1mldmarekbyłoznacz-
nąsumą,gdyporównamyjądonormalnychwydatkówpaństwanatowaryiusłu-
gi,którewnajgorszymokresiekryzysu,tj.wlatach1932-1933,spadłydozaled-
wie1,95mldmarek.FunduszeReinhardtabyłykierowanezgodniezprecyzyjny-
mipriorytetaminakreślonymiprzedrokiem1932przezStrasseraiinnychzwo-
lennikówtworzenianowychmiejscpracy.Pieniądzemiaływięcnapływaćdo
osiedlipodmiejskich,budownictwamieszkaniowegoidrogowego,odwołującsię
wtymdoszerokiegospektruminteresutakspołecznego,jakinarodowego.Po-
nadtopakietmiałbyćfinansowanyzkredytu.
uProdukcyjnekreowaniekredytu”byłosednemdebaty,którawokresie
przedwojennymostropodzieliłaekonomistównacałymświecie18.Podstawo-
wympytaniembyło,czywydatkipubliczne,finansowanewkrótkimterminie
przeznowowydrukowanepieniądze,mogąmiećrealnywpływnaprodukcję
izatrudnienie.Wszystkiestronysporuzgadzałysię,żetworzeniemiejscpracy
finansowaneprzezwyższepodatkiniemożenicdodaćdocałkowitegopopytu,
gdyżprzenosząonetylkosiłęnabywczązrąkprywatnychdopaństwa.Jeśli
natomiast,wramachalternatywydotego,państwopodwyższałoswojefundu-
szeprzezkonwencjonalnebraniepożyczeknarynkukapitałowym,toniewią-
załosiętoznatychmiastowąredukcjąwydatkówprywatnych,ponieważpie-
niądzedostępnedladługoterminowychpożyczekpochodziływkońcu
zoszczędnościgospodarstwdomowych,czylizichniewydanychdochodów.
Jeślijednakrynekkapitałowybyłniewielki,markazabranaprzezpaństwonie
mogłabyćwziętaprzezprywatnychpożyczkobiorcówiwtensposóbpożycza-
nieprzezpaństwouwypychało”prywatneinwestycje.Jedynymsposobemfi-
nansowanianowychmiejscpracy,którygwarantował,żeprywatnadziałalność
gospodarczaniebędzietłumiona,byłakreacjaunowegokredytu”
.Dlaobroń-
cówortodoksjibyłotojednaknielogiczne:wypisywanieczekówniemogło
wyprodukowaćwiększejilościrealnychtowarówczyśrodkówtrwałych.Pie-
niądzebyłyprzecieżzwykłymżetonem,środkiemwymiany.Drukichwiększej
ilościniemógłstworzyćurealnej”pracy,taksamojakprostemówienieokre-
acjinowychmiejscpracyniemogłostworzyćmożliwościzatrudnienia.Finan-
sowanietegozkredytuzakończyłobysięzwykłąinflacją.Napoczątku,gdylu-
dziewzięlibysiędopracynarządowychbudowach,mogłabywystąpićiluzja
urealnego”efektu,alewmiaręjakrosłybyceny,siłanabywczapensjiiinnych
17Wulff,Arbeitslosigkeit,s.41i49-62.
18PodsumowanieniemieckiejdebatypatrzH.Janssen,NationaloekonomieundNationalsozialismus:
DiedeutscheVolkswirtschaftslehreindendreissigerJahren(Marburg,1998)orazW.Grotkopp,Die
grosseKrise:LehrenausderUeberwindungderWirtschaftskrise1929-32,Düsseldorf1954.
