Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.Ciągłośćizmienność
25
Linearność–osprecyzowanymprzeznaczeniu,więcocharakterzeteleologicznym,
albozprzyszłościąotwartą,zatemonieodwracalnymprzebiegu–łączysięzwykle
zmyśląitradycjąjudeochrześcijańską.Natomiastrekurencyjnośćicyrkularność–
słowem,ideęwiecznegopowrotu–sytuujesięwfilozofiistarożytnychGreków.Ta
alternatywaniewykluczatrzeciegoscenariuszaobjaśniającegodynamikęrzeczywistości,
amianowiciewielowarstwowościczasuhistorycznego,dopuszczającejsynchroniczną
obecnośćświadectwprzeszłości(np.Braudelowskieskaleczasoweróżnejprędkości)
[Koselleck2012,s.13,300].
Nieodzownieusłużnymiepistemologicznie,azarazemkorespondującymizcyklicz-
nościąilinearnościączasudziejowego,sąideerenesansuikumulacji.Pierwsza
znich,wypływającazprzeświadczeniaonastępującychposobiefazachrozkwitu,
upadkuiodrodzeniakultury,uwzględniamaksimumjejrozwoju;drugazaś–spro-
wadzasiędoprzekonaniaonieprzerwaniepowiększającymsiędorobkuludzkości
zupływemczasu[Pomian2010,s.49].
Ujmowaniedziejówjakoprocesukumulatywnegorównoważnebyłouznaniuczasu
historycznegozalinearny,wykluczonajestprzezniebowiemmożliwośćcofaniasię
historii(...).Poszczególneepokiróżniąsięodsiebienietym,żejedneznichposuwają
naukęnaprzód,innezaśdokonująregresudopunktuwyjścia,lecztym,żewróżnym
stopniuwykorzystująjednakowedlakażdejznichmożliwości:wnosząwiększylub
mniejszy,lubzgołaznikomywkładdowspólnegoskarbca.Historiajesttedyciągła
inieciągłazarazem[ibidem,s.59].
Współcześniemodneinterpretacjeprocesówspołecznychczygospodarczych
wświetlekoniunkturicyklibądźewolucjiirewolucjitoskądinądechozasygnalizo-
wanychpokrótcewyżejideirenesansuikumulacji.
Figurąeksplikującąwielowarstwowośćdziejówzdawałbysiębyćpalimpsest,
jednakżerozumianyfenomenologicznie,niczymspecyficznysposóbbycia–istnienia
poprzeztoidziękitemu,coteraźniejsze,aprzecieżpochodzącewłaśnieodtego,co
przeszłe.Źródłonadalbije,mimożesłabnieiblaknie,ajegoaktualnaemanacjauwy-
raźniaćsięmożejakoinstatunascendipochodna[Ingarden1962,s.230].Ciągłośćjest
zachowana,jakargumentujeJanHartman,kiedynastępujeaktualizacja–przejścieod
możnościdoaktu,gdynastępujeurzeczywistnieniepotencjału.Istnienieobjawiałoby
sięwobectegoniczymbilanszmian(doczegojeszczewrócimy).
Zasadnewydajesięwzięciewrachubępewnejwariacjiideikumulacji,czyliczasu
chronicznegoE.Benveniste’a,którytoczaszasadzasięnaodniesieniuwszelkich
zdarzeńdofundamentalnegozdarzeniadeterminującegoośtemporalną,przewiduje
możliwośćuprzedniościoraznastępczościwobecpunktuzerowego,dostarczawreszcie
słownikaperiodyzującegodoświadczenie:dzień,rok,wiekitd.[Ricoeur2012,s.203].
Dodajmy,żetakimzdarzeniempodstawowym,strukturalniekrystalizującymdziejo-
wość,przeważniebywapoczątekalbokoniec,lubteżmomentprogowy–przełom.
Otóż,zdaniemJ.Łotmana[1975,s.376–377],punktwyjściowyhistoriijestcharak-
terystycznydlakulturmłodych,pozytywnychiwewnętrznieniesprzecznych,których
