Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
SławomirSztobryn
Znanesątysiącesposobówzabijaniaczasu,
aleniktniewie,jakgowskrzesić.
AlbertEinstein
Czasjestnajlepszymnauczycielem,
alenieczęstomadobrychuczniów.
FrançoisMauriac
Kantkiedyśpowiedział,żeczłowiekjestjedynąistotągodnawychowania.
Tagodnośćwyrastałaztego,żeczłowiekjakojedyny(znanynam)bytoży-
wionyjestwstaniekierowaćsięirrealnymiwartościami.Kategoriaczasujest
wmoimprzekonaniudrugimwyróżnikiem,bowiemtylkomyświadomieżyjemy
ujednocześnie”wróżnychwymiarachczasu,którenietylkoniejakooboksiebie
egzystują,aletakżewzajemnienasiebieoddziałują.
Tezę,jakąchciałbympostawić,odniósłbymdoopozycjiNewtonowskiej
iKantowskiejkoncepcjiczasu.Tapierwszazakłada,żeuświatciałfzycznych
rozpatrywanyjestjakozawartywabsolutnej,pustejinieruchomej,geometrycz-
nejprzestrzeniorazwabsolutnym,pustymirównomiernieupływającymmate-
matycznymczasie”(Pakalski,2013,s.152).KoncepcjaKantowskazakłada,
żeczasjestapriorycznąformąnaszegopoznania,atooznacza,żejestkate-
gorią,jakąposługujesiępoznającyumysłniejakonakładanąnaempiryczne
doświadczenie.Czasjakoprzedmiotpoznaniaapriorijestjeden,alemożeod-
nosićsiędowieluwyobrażeńczasu(doświadczeniazewnętrznego,empirycz-
negozakładającegopowszechneikonieczne,apriorycznepojęcia).Przestrzeń
iczassąsubiektywne1.Jeślipojęciasąwarunkiemdoświadczenia,jeśliumysł
konstruujerzeczywistość,towartozastanowićsię,jakmożliwejestpostrzega-
nieczasuprzezkonkretny,realniebytującypodmiot.
Zderzenieobukoncepcjiniejesttuprzypadkowe,bowiemNewtonowska
wykładniaczasubliskajestnaszemuspontanicznemu,liniowemuichronolo-
gicznemupostrzeganiuczasu,tymczasemKantowskakategoriaczasuotwiera
przestrzeńrozważańpozwalającychnakonstruowanieróżnychempirycznych
wariantówczasumieszczącychsięwjejapriorycznejformiewłaśniedlatego,
żeczłowiek–jakoumiejsce”poznaniaaprioriwiedzękonstruuje2.
Terazdopieromożnaprzejśćdowłaściwegopostawieniatezy,któraza-
pewneniejestodkrywcza,alewmoimodczuciugodnazastanowienia.Otóż
przezanalogiędoepikurejskiejkoncepcjiczłowiekażyjącegowwymiarze
biologicznym,społecznymikulturowym,sądzę,żeżyjemyjednocześnie
wwieluwymiarachtemporalnychpozostającychwzględemsiebiewróż-
1„Wiązanieczasuzelementamiobiektywnymiczynigowprawdzieczymśrealnym,aleczynniki
subiektywnestanowiąjegocechęistotną.Czynnikite-tonietylkoprzeżyciaocharakterzeczysto
wewnętrznym.Totakżekonwencje,fikcje,symbole,aprzedewszystkimpraktyka”(Borowski,1983,
s.45).
2„Niemożnazezjawiskusunąćsamegoczasu,choćcałkiemdobrzemożnazczasuusunąćzjawi-
ska”.CytatzKrytykiczystegorozumuKantaprzytoczonyzaD.Pakalskim(2013,s.154).
